Лекция 1 Мактабгача ёшдаги болаларни қўшиқ айтишга ўгатиш

Лекция 1
Мактабгача ёшдаги болаларни қўшиқ айтишга ўгатиш


Режа:

1. 
   Мактабгача ёшдаги болаларда қўшиқчилиги кўникмаларини тарбиялаш
   
2. 
   Бола эшитув қобилияти (слух) ва овозини ривожлантиришнинг ўзига хос хусусиятлари
   
3. 
   Қўшиқчилик малакалари
   

Қўшиқ куйлаш — болалрга кўтаринки кайфият бағишлайди. У болаларни нафақат руҳий балки жисмоний жиҳатдан ривожлантиради. Чунки бола куйлаётганда оғиз, бурун, нафас йўллари, кўкрак қафаси, умуман олганда барча аъзолари фаолият олиб боради. Бола куйлаш жараёнида тик гавдасини эркин ва тўғри ўтириши талаб этилади. Куйлаш жараёнида нафас йўллари ҳам ривожланади. Бу жараёнлар масаласини жуда кўплаб физиолог-медик — олимлар кўп тадқиқотлар ва ишлар олиб боришганлар. Булардан Алмазов, Н.А.Ветлугина, А.Н.Кенеман, М.А.Метлов, С.Г.Товбина, Е.П.Иова, И.П.Павлов, А.Г.Менабени ва бошқа кўплаб физиологларни таъкидлаб ўтсак бўлади.
Болаларга куйлаш жараёнида матн ва мусиқа уйғунлигида бўлганда матн ва куйга эътибор берилади. Қўшиқда матн ва мусиқий куй бирикиб, тингловчига эмоционал таъсир кўрсатиб турли ҳис-туйғуларни ўйғотади. Бу таъсирчанлик бола тарбиясида катта аҳамиятга эга.
Боланинг кичик давридан, қўшиқни маъносини тушунмаса ҳам, унинг мазмунини ва мусиқасига тушунмаса ҳам, унга ҳиссий муносабатни билдиради. Боланинг ривожлангани сари, нутқи ва ҳаёт давомида олган кўникмалари қўшиқни умуман куйни тушуна олишга ёрдам буради.
Жамоа бўлиб куйлаганда болага куй қўшиқ матнга нисбатан кучлирок таъсир қилади. К.Д.Ушинский таъкидлаганидек: «Қўшиқда, айниқса хор жамоасида калбни тарбияловчи унинг жумбушга келтирувчи ҳиссиётлар мавжуд»¹
Кўпгина ҳолларда ўғил боланинг шахдам юриб маршни куйлаётганини, қиз болани эса қўғирчоқни аллалашини кузатишимиз мумкин.
Боланинг овози — табиий чолғудир, чунки бу чолғу унинг ёшлигидан мавжуд. Мана шунинг учун ҳам унинг ҳаёти давомида бу жараён ҳамроҳ бўлади ва турли ўйинларда фойдаланади. Ундан ташқари қўшиқ бола ҳаётининг бошқа фаолиятларида ҳам қўлланади. Масалан, рақс, хоровод, болалар чолғуларида ижро этганда.
Қўшиқ — бу боланинг дунёқарашини кенгайтириб, ёрқин образли тасаввурга эга бўлишга ёрдам беради. Қўшиқларда табиатга, Ватанга муҳаббат, катталарга, аждодларга ҳурмат ўзаро муносабатларни яхшилаш ва бошқа тарбиявий ахлоқларни ўстиришга ёрдам беради.
Қўшиқ ўргатиш жараёнида болалардан катта ақлий меҳнат талаб этлади. У ёнидаги болани эшитишни, унинг қўшиғига ўз муносабатини билдиришни, мусиқий жумлаларни бир-бири билан солиштиришни, таққослашни, фортепиано жўрлигини тинглай олиши, қўшиқни гармоник ва мелодик тизимини эшита олишни ва ижро сифатини баҳолашни ўргатади.
Қўшиқ бола организмига ҳам ўз таъсирини кўрсатади. Масалан, нутқини ўстиради, овоз аппаратларини ривожлантиради, қўшиқчилик нафасини шакллантиради. Бола қўшиқ куйлашда асосан мусиқий ҳисси, эмоционал таъсири, мусиқий эшитуви (слух), ритм ҳисси ривожланади. Қўшиқ куйлашнинг яна бир асосий хусусиятларидан бири бу — жамоа бўлиб куйлашдир.