|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
O’ZBEK TILSHUNOSLIGI KAFEDRASI
AREAL LINGVISTIKA
FANIDAN BAKALAVRIAT 4-KURS UCHUN
O’QUV-USLUBIY
MAJMUA
SAMARQAND - 2020
Fanning o’quv-uslubiy majmua SamDU Kengashining 2019-yil
« » avgustdagi « »-sonli yig’ilishida ko’rib chiqilgan va
foydalanishga tavsiya etilgan.
M U N D A R I J A
O’quv materiallari
Ma’ruza matnlari
Amaliy va seminar mashg'ulotlari ishlanmalari
Mustaqil ta’lim mashg'ulotlari
Baholash mezonlari
Glossariy
Ilovalar:
Ishchi o’quv dasturi
Referat mavzulari va uni yozish bo’yicha tavsiyalar
Mustaqil ishlar bo’yichanazorat ishi variantlari
Yakuniy nazorat savollari
Testlar
O’QUV MATERIALLARI
MA’RUZA MAVZULARI VA MATNLARI
1-mavzu
KIRISH. «Areal lingvistika» FANINING
MAQSAD VA VAZIFALARI
Reja:
Fanning kelib chiqish tarixi.
«Areal lingvistika» haqida umumiy ma’lumot. «Areal lingvistika»ning shakllanishi va uning o’rganish tarixi.
Fanning asosiy muammolari hamda hozirgi holati. Uning o’zbek tilshunosligida tutgan o’rni.
«Areal lingvistika» fanining o’rganish obyekti, maqsadi va vazifalari. Fan o’qitilishning vazifalari.
Tayanch tushunchalar: Areal lingvistika, demografiya, xalq, millat, urug‘-qabila, elat, til landshaftlari, sheva areali.
Fanning kelib chiqish tarixi. Dialektologiya va til tarixi materiallarining o’rganilishi natijasida sheva materiallarining hududiy tarqalishiga e’tibor berish zarurligi tufayli ushbu fan shakllandi. Chunki til tarixi dialektologiyaning tarixiy plandagi ko’rinishi bo’lsa, shevalar esa tavsifiy dialektologiyaning o’rganish obyektlari sanaladi.
«Areal lingvistika» haqida umumiy ma’lumot. Ma’lum hududda tarqalgan sheva va tillarning tarqalish jarayonlari mazkur fanning zarurligini taqozo qiladi.
«Areal lingvistika»ning shakllanishi va uning o’rganilish tarixi.
Fanning asosiy muammolari hamda hozirgi holati. Uning o ‘zbek tilshunosligida tutgan o’rni.
«Areal lingvistika» fanining o’rganish obyekti, maqsadi va vazifalari. Fanni o’qitishning vazifalari:
Areal tilshunoslikning o’rganilish tarixi va asosiy tushunchalari to’g‘risida ma’lumot berish; «Areal lingvistika» sohasi va lingvistik xaritalar bilan ishlash ko’nikmalarini shakllantirish; Izogloss (dialektologik xaritada ma’lum bir tilda so’zlashuvchi hududlar chegarasi), uning tarqalishi va tasnifi haqida umumiy tushuncha berish; sheva, lahja hamda til va ijtimoiy o’zgarish. Sheva, lahja va tilning lingvistik va geografik tarqalish omillarini o’rganish; til va lahjalarning hududiy kengayishini aniqlash va xaritalashtirish; til va shevalarning geografik kengayishi asosida yuzaga keladigan vibratsion (o’tish) hududining paydo bo’lishi va lingvistik noto’g‘rilik muammolarini o’rganish; «Areal lingvistika»ning nazariy-metodologik muammolari bilan shug‘ullanish kompetensiyasini hosil qilish va rivojlantirish.
Xalqning jonli tili-shevalarini o’rganish, bir tilning o’ziga xos, boshqa tillarda uchramaydigan jihatlari yoki ularni bir-biri bilan tutashtiruvchi nuqtalarini topish tilning ontologik tabiatini ochib berishga yordam beradi.
Til taraqqiyotida ichki omil sifatida belgilangan hamda uning takomillashishida alohida o’rin tutuvchi shevalarining lisoniy xususiyatlarini ilmiy o’rganish har qanday me’yorlashgan adabiy tilning barcha sathlaridagi nazariy va amaliy qonuniyatlarini to’laqonli aniqlash, ular haqidagi mukammal va aniq qoida, ta’rif, xulosalar chiqarishda asosiy va muhim vazifalarni bajaradi.
Shu nuqtayi nazardan, o’zbek adabiy tilining taraqqiyotida muhim rol o’ynagan o’zbek shevalari sistemasida sharqiy va g’arbiy Samarqand shevalarining tutgan o’rnini fonetik-fonologik jarayonlar orqali belgilash hamda ular orqali asosli xulosa va to’xtamlarga kelish mumkin degan fikrlar bilan mazkur ishga qo’l urilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
Аширбоев С. Ўзбек диалектологияси. - Тошкент: 2016.
Решетов В.В., Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек диалектологияси. Тошкент: Ўқитувчи, 1978.
Тўйчибоев Б., Ҳасанов Б. Ўзбек диалектологияси. Тошкент: А.Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 2004.
Enazarov T., Karimjonova V. va boshqalar. O’zbek dialektologiyasi -Toshkent: Universitet, 2012.
Mirziyoyev Sh. M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak. - Toshkent: O’zbekiston, 2017. - 104 b.
Алиев А. Ю., Назаров К.Н. Ўзбек тилининг маҳаллий шевалари бўйича материал тўпловчилар учун методик қўлланма. Тошкент: 1976.
Ареальнме иследования в языкованании. - Ленинград, 1983.
Баскаков Н.А. Задачи составления тюркских ареалььньх исторических диалектологических атласов // Советская тюркология. 1982. Вьп. 3. - С. 3-9.
Бегалиев М. Д. Ўзбек тилининг Қорабулоқ шеваси лексикаси. - Тошкент: Иқтисод - Молия, 2007.
Джураев А.Б. Теоретические основым ареального исследования Ўзбекояичного массива. - Тошкент: 1991.
Жўраев Б. Ўзбек адабий тили ва диалектлари. - Тошкент: Фан, 1963.
Муродова Н. Ўзбек адабий тили ва шевалар лексикасининг қиёсий тадқиқи. - Тошкент: Фан, 2005.
Нафасов Т. Қашқадарё ўзбек халқ сўзлари. - Тошкент: Мухаррир, 2011.
Ражабов Н. Ўзбек шевашунослиги. - Тошкент: Ўқитувчи,
1996.
Решетов В.В. Ўзбек диалектларини монографик ўрганиш // УТА. 1960. 1-сони.
Решетов В.В., Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек диалектоло- гияси. - Тошкент: Ўқитувчи, 1962.
Решетов В.В. О диалектной основе Ўзбекского литератур- ного языко // Вопросы языкознания. - Москва, 1955.
Решетов В.В. Ўзбек шеваларининг классификацияси // УТА, 1966.
Шоабдурахмонов Ш.Ш. Ўзбек адабий тили ва ўзбек халк шевалари. - Тошкент: Ўқитувчи, 1962.
Шерматов А. Лингвистик география нима? - Тошкент: Фан, 1981.
Шоимова Н. Қашқадарё ўзбек қипчоқ шевалари лексикаси. - Қарши: Насаф, 2000.
Жапаров Ш.Кыргыз диалектологиясм. Фрунзе, 1982. 289 с.
Чокошева Бурулкан Сапаровна. Башталгич класстарда Кыргыз тилин текстке байланмштуу окутуунун технологиясын моделдештируу. 13.00.02. - Окутуунун жана тарбиялоонун теориясы жана методикасы (Кыргыз тили).Педагогика илимдеринин доктору окумштуулук даражасын издениш алуу учун жазылган диссертация. Илмий кенешчиси: п.и.д., профессор А.О.Осмонкулов. Бишкек, 2017.
Do'stlaringiz bilan baham: |
