Loyihalanadigan kartaning matematik asosi

Mavzu;Yer uchastkalarini naturada o'lchashda barcha mavjud binolar, inshootlar va yer turlarining chegaralari ko'rsatilgan yer uchastkasining konturini tuzing.
Reja;
1. LOYIHALANADIGAN KARTANING MATEMATIK ASOSI
2. Masshtab
3.
LOYIHALANADIGAN KARTANING MATEMATIK ASOSI
Dastlab kartaning matematik asosi nima ekanligiga aniqlik kiritib
olamiz va shundan so’ng loyihalanayotgan kartaning matematik asos
elementlariga birma-bir to’xtalib o’tamiz.
Kartaning matematik asosi – kartani matematik elementlari majmuidan
tarkib topib, ular tasvirlanayotgan yuza va karta o’rtasidagi aloqani
belgilaydi. Proyeksiya, masshtab, geodezik asos, shuningdek komponovka va
razgrafka sistemasi kartaning matematik asos elementlari bo’lib hisoblanadi.
Ana endi Farg’ona viloyati eksport-import kartasining matematik asos
elementlariga birma-bir to’xtalib o’tamiz.
2.1. Masshtab
Dasturi tuzilayotgan karta asosan mutaxassisning yonida, biror
hujjatining ichida olib yurishga mo‗ljallanadi. Bu karta turli hisobotlar
topshirishda ko‗rgazmali vosita bo‗lib xizmat qilishi va asosan fayllarga
tikilishi sababli uning o’lchami eng qulay variantda albom orientatsiyadagi A4 qog’oziga chiqadi. Farg‗ona viloyati hududi g‗arbdan sharqqa tomon
cho‗zilganligi uchun albom ko‗rinishidagi qog‗ozga joylaymiz. Kartaning
masshtabi esa 1:600 000 (bir santimetrda olti kilometr) bo‗ladi. Bu masshtabni
tanlashimizga yetarlicha sabablar bor. Bizga ma‘lumki, kartografiyada
kartografik tasvir (map body) umumiy karta maydonining 65-70 % qismini
egallashi kerak. Aynan 1: 600 000 masshtabda ushbu shart bajariladi va
chiroyli komponovka hosil bo‗ladi.
2.2. Proyeksiya
Karta tuzishda to’g’ri proyeksiya tanlash eng asosiy ishlardan
hisoblanadi. Ellipsoid yoki shar yuzasini tekislikda matematik yo‗l bilan
to‗g‗ri aks ettirishga kartografik proyeksiya deyiladi. To‗g‗ri tanlangan
proyeksiyada kartadagi xatoliklar ancha kamayadi. Kartani qanday
proyeksiyada tuzish hududning o‗lchamlariga va xususiyatlariga bog‗liq holda
tanlanadi. Farg‗ona viloyati chegaralarida geografik uzoqliklar farqi
va geografik kengliklar farqi bo‗lganligi sababli Gauss-Kryugerning
t eng burchakli proyeksiyasidan foydalanamiz. Farg‗ona viloyati uchun aynan
Gauss-Kryuger Pulkovo 1942 zona 12 to‗g‗ri keladi.
2.3. Komponovka
Kartalarda tasvirlanayotgan hududning chegarasini aniqlash va uni
karta ramkalariga nisbatan joylashtirish, ramkaning ichida va undan
tashqarida kartaning nomini, masshtabini, legendasini, har hil qo‗shimcha
kesma kartalarni va boshqa shunga o‗xshash ma‘lumotlarni maqsadga
muvofiq joylashtirishga komponovka deyiladi. Tuzilayotgan Farg‗ona
35
viloyati eksport-import kartasining komponovkasi taxminan quyidagi
ko‗rinishda bo‗ladi.
Ishni kartografik tasvirni joylashtirishdan boshlaymiz. Qoidaga ko‗ra,
kartografik tasvir markazdan joylanadi va umumiy maydonning 65-70 % ini
egallagan bo‗ladi. Shundan so‗ng kartaning nomini joylashtiramiz. Kartaning
nomi karta ramkasidan tashqarida yuqori o‗ng burchakdan boshlab
joylashtiriladi. Keyingi navbat kartaning legendasi, yani shartli belgilarini
joylashtirishga. Tuzilayotgan kartada shartli belgilarni ikki qismga bo‗lib,
ikkita joyga joylashtiramiz. Birinchi guruhga kartaning geografik asos
elementlarining shartli belgilari kirib, ular karta ramkasining ichida pastki
chap burchakda joylashadi. Ikkinchi guruhga kartaning mavzuli mazmun
elementlarining shartli belgilari kiradi va ular karta ramkasining pastki o‗ng
tomonida joylashadi. Kartaning quyi markazida sonli masshtab o‗rin
egallaydi. Karta ramkasining yuqori qismidagi bo‗sh qolgan joylarga
shimolni ko‗rsatuvchi belgi va diagramma qo‗yiladi. Bundan tashqari
kartaning jozibadorligini oshirish maqsadida bir qator qo‗shimcha rasm yoki
ma‘lumotlar kiritilishi mumkin. Karta ramkasining eng quyi o‗ng qismida
muallifning ismi-sharifi yoziladi. Taxminan mana bunday shaklda bo‗ladi (1-