М а ъ р у з а мавзу: шовкин ва вибрациянинг (силкиниш) киши организмига таъсири



Download 23,92 Kb.
Sana02.07.2022
Hajmi23,92 Kb.
#731457
Bog'liq
shovqin vibratsiya


13-14-М А Ъ Р У З А


МАВЗУ: ШОВКИН ВА ВИБРАЦИЯНИНГ (СИЛКИНИШ) КИШИ
ОРГАНИЗМИГА ТАЪСИРИ.



  1. Шовкиннинг гигиеник нормалари.

  2. Шовкин ва вибрациянинг таъсири. Санитария нормалари. Улчаш приборлари.

  3. Шовкин ва вибрация таъсиридан саклаш.

Шовкин ва вибрация эластик мухит зарраларнинг тулкинсимон таркаладиган тебранма харакатидир. Уларнинг инсонга таъсири тебранишлар частотасига боглик. 16 Гц дан кам частотали тебранишлар одамга силкиниш – вибрация каби таъсир килади. 16-20000 Гц частотали тебранишлар шовкин хосил килади.


Шовкин чарчашни ошириб ва иш кобилиятини хамда хавфларга нисбатан эътиборни пасайтирибгина колмай, балки юрак-томир системаси ва хазм килиш органларининг фаолиятига таъсир килувчи карлик хамда асаб бузилишининг аста-секин ривожланишига сабаб булиши мумкин.
Одамнинг кулоклари тахминан 2 10 …20 Па атрофидаги товуш босимларини кабул килиш кобилиятига эга. Пастки киймат – эшитувчанлик, юкориги киймат огрик бусагасидир, бу чегарадан юкорида кулокларда огрик сезилади, бош айлана бошлайди, кунгил айнийди, кулоклардан кон келади, кулок пардаси йиртилиб кетиши мумкин.
Хар хил шовкин манбалари хосил киладиган товуш босимининг тахминий даражалари куйидагига тенг (дБ).
а) 1 метр масофада уртача овоз билан гаплашганда – 60.
б) болга пулат плитага урилганда – 114.
в) металл киркиш станоги ишлаганда - 140 дан юкори.
г) огрикни сезиш бусагаси - 130-140.
Шовкин кучининг катталиги инсоннинг шовкинни хис этишини характерлай олмайди, чунки шовкиннинг физиологик хис этилиши факат унинг интенсивлигига эмас, балки частотасига хам боглик.
Одам тахминан 20 Гц дан 20 кГц гача булган частотадаги товуш тебранишларини эшитади. Бундан паст диапазондаги товушлар инфратовушлар, юкори диапазондаги товушлар ультратовушлар булиб, одам уларни эшитмайди, аммо улар одам организмига зарарли таъсир курсатиши мумкин.
Шовкин ва вибрация одамнинг ишлаш кобилиятига ёмон таъсир килади. Шовкин таъсирида диккат-эътиборнинг ва реакция тезлигининг пасайиши бахтсиз ходисага олиб келиши мумкин. Юкори частотали шовкин ва вибрация ишловчиларга айникса ёмон таъсир килади. Интенсив шовкин (95-100 дБ) узок вакт таъсир этганда айрим ишчиларнинг боши огрийди ёки айланади, унинг узи каттик чарчайди, тез жахли чикади. Кейинчалик эшитиш органи касалланади. Вибрация узок вакт давомида таъсир этганда эса инсонлар организмининг, асосан марказий нерв системасининг фаолияти бузилади. Одам холсизланади. Кулларида огрик пайдо булади (айникса дам олаётганда, тунда).
Шовкин ва вибрациянинг зарарли таъсирини чеклаш учун корхоналарда товуш босимининг (дБ) ва вибрация параметрлари катталигининг йул куйилган чегаравий даражалари урнатилган. Ишлаб чикариш хоналаридаги доимий иш уринларида паст частотали (250 Гц ва ундан паст) шовкин учун шовкин даражаси 91-103 дБ, уртача частотали (250-1000 Гц) шовкин учун 85-91 дБ, юкори частотали (1000 Гц дан юкори) шовкин учун 80-85 дБ булишига йул куйилади.
Шовкин ва вибрация кучи даражасининг белгиланган нормаларга мослигини аниклаш учун ИШБ-1 прибори ва Ш-3м, Ш-71 шовкин улчагичлардан фойдаланилади. ИШБ-1 прибори 22 дан 12000 Гц гача частоталар диапозонида 30 дан 150 дБ гача товуш босими даражасини улчайди.
Микрофон 1 товуш босимининг тебранишини электр кучланишга узгартиради, бу кучланиш лампали кучайтиргич 2 билан кучайтирилади, германийли диодлар 3 билан тугриланади ва шкаласи децибелларда даражаланган магнитоэлектрик стрелкали прибор билан улчанади. Агар микрофон урнига тебраниш параметрларини уларга пропорционал электрик сигналларга узгартирадиган виброузатгич уланса, вибрация улчагичлар хам худди шу тарзда ишилаши мумкин.
Одамларнинг интенсив шовкин ва вибрация таъсиридан асосан куйидаги усуллар билан сакланади: шовкин хамда вибрацияни уларнинг пайдо булиш манбаларида ва уларнинг таркалиш йулларида камайтириш, индивидуал химоя воситалари ва ташкилий тадбирлар оркали.
Шовкин ва вибрацияни уларнинг пайдо булиш манбаларида камайтириш учун техник тадбирлар курилади, яъни зарбли процесслар зарбсизлари билан алмаштирилади, думалаш подшипниклари урнига сирпаниш подшипниклари куйилади. Булардан ташкари, жихозларни уз вактида ремонт килиб туриш хам зарур.
Шовкин ва вибрацияни уларнинг таркалиш йулида камайтриш учун товуш изоляцияси ва виброизоляция товуш ютиш ва виброютиш, шовкин сундиргичлар кулланилади. Кабиналар, кожухлар товушни изоляциялаш воситалари хисобланади. Бундан ташкари, шовкинни пасайтириш учун биноларга шиша блоклардан бир ёки икки кават килиб ёруглик приёмлари урнатилади, эшик уринлари тамбурлар билан жихозланади.
Энг куп шовкин чикарадиган механизмлар пулатдан, алюминий котишмалари, шиша пластикдан тайёрланган кожухлар билан беркитилиши керак. Кожух ва хоналарнинг товуш изоляцияси сифатида товуш ютувчи материаллар ишлатилади. Шундай килинганда товуш босими даражаси 15…25 дб га пасаяди. Товуш ютувчи материаллар жумласига акустик плиталар ва говак тулдиргичли тешик-тешик конструкциялар киради. Кейинги вактда шовкинни пасайтириш учун хоналарга шар, куб, призма ва бошка куринишдаги донали товуш юткичлар копланмокда. Улар ишлаб чикариш хонасида шовкин даражасини 5…6 дБ га пасайтиради.
Вибрацияни, вибрация манбаи билан асос орасидаги каттик богланишларни йукотиш оркали камайтириш мумкин. Бунинг учун эластик элементлар пулат-пружиналар куринишидаги виброизоляторлар ёки эгилувчан материаллардан тайёрланган кистирмалар ишлатилади. Вибрацияга карши кураш воситаларидан бири вибрацияни сундиришдир. Бунинг учун вибрацияланадиган сиртга кучиб кетмайдиган килиб эластик-ковушкок материаллар катламлари суртилади.
Вибрация умумий ва кисман булиши мумкин. Умумий вибрацияда инсон организми бутунлай вибрация таъсирида булади, кисман вибрацияда эса инсон организмининг баъзи бир кисмларигина вибрация таъсирига тушади. Умумий вибрацияга транспорт воситаларини бошкарувчилар, штамп системаларини, юк кутариш кранлари ва бошка воситаларни бошкарувчилар умумий вибрация таъсири остида булади. Кисман вибрация таъсирига кулда ишлатиладиган электр ва пневматик курилмалар билан ишлаётганлар тушади.
Инсон организмининг деярли хамма кисмларида хар хил частотадаги титрашлар мавжуд. Масалан, одам боши, буйни, юрак кисмлари вибрация системаси сифатида каралиши мумкинки, бу узига яраша огирликка эга булиб пружинасимон воситалар ёрдамида вибрациялар вужудга келтиради ва бу вибрацияларни сундиришга харакат килувчи каршиликлар группалари хам мавжуд. Агар бу титровчи кисмларга ташкаридан худди шу частотадаги титрашлар таъсир курсатса, организмда резонанс вужудга келиши мумкин, бу титрашни бир неча ун марта ортишига олиб келади. Бу эса уз навбатида организм кисмларида силжишни вужудга келтиради.
Вибрациянинг доимий таъсири эса титраш касаллигини келиб чикишига сабаб булади. Бунда вибрациянинг марказий нерв системаларига таъсири натижасида организмнинг физиологик функциялари бузилади. Бу бузилишлар бош огриги, бош айланиши, уйкунинг ёмонлашувчи, мехнат кобилиятининг сусайиши, юрак фаолиятининг бузилиши билан ифодаланиши мумкин.
Кисман вибрация кон томирларида спазм вужудга келтиради. Бу холат асосан тананинг охирги кисмлари булган кул панжаларидан бошланиб, бутун кулга утади ва юракдан келаётган коннинг утишини ёмонлаштиради ва бу билан кон таъминоти сусаяди. Шунинг билан бирга титраш таъсири ташки нерв системалари ишини ёмонлаштирилади; бу эса терининг сезиш кобилиятини сусайтиради, пай каватларининг котиб колишига олиб келади, бугимларда туз йигилади ва бугимлар харакатини сусайтиради. Бу холатлар айникса совук фаслларда кучаяди.
Вибрация касаллиги касбий касалликлар тоифасига кирадиган касаллик булиб, уни даволаш асосан бошлангич ва даврларидагина натижа беради. Касалликнинг оркага кайтиши жуда секин боради. Агар оди олинмаса киши ишга яроксиз холга келиши мумкин. Бу касалликнинг олдини олишнинг асосий воситаси – иш жойларида вибрация нормаларини белгилашдир. Вибрация нормалари гигиеник ва техник нормаларга булинади. Вибрация нормалари умумий ва кисман вибрациялар асосида айрим-айрим холда бахоланади.
Шовкин ва вибрацияга карши курашга оид ташкилий тадбирлар жумласига, ташкилотларда рационал мехнат ва дам режимлари яратишга каратилган хар хил даволаш хамда санитария-профилактика тадбирлари, дастлабки ва даврий медицина куриклари утказиш киради. Санитария нормалари талабларига биноан вибрация остида ишлашнинг жами вакти иш сменасининг 2/3 кисмидан ортик булмаслиги, яъни 5 соат 20 минутдан ошмаслиги керак. Бунда икки марта танаффус белгилаш тавсия килинади: биринчи танаффус смена бошлангандан 1-2 соат утгач (20минут), иккинчиси эса тушки танаффусдан 2 соатдан сунг утказилади (5-10 минут).


НАЗОРАТ УЧУН САВОЛЛАР:



  1. Шовкин нима ва одамларга унинг зарарли таъсири кандай таъсир курсатади?

  2. Товуш босимининг йул куйилган чегаравий даражаларини айтиб беринг.

  3. Шовкин улчагичнинг ишлаш принципини сузлаб беринг.

  4. Одамлар интенсив шовкин ва силкиниш таъсиридан кандай усуллар билан сакланади?

Download 23,92 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish