M. Mamadazimov

MAVZU. 76-§. Kosmik apparatning mo‘ljallangan planeta ta’sir sferasidagi harakati

Mo‘ljallangan planetaga borib, uning ta’sir sferasi ichida KA o‘tayotgan trayektoriyasining hisob-kitobini qilish uchun dastlab gomon trayektoriyasi bo‘ylab harakatlanayotgan KAning mo‘ljallangan planeta ta’sir sferasiga kirish geliosentrik tezligini (V_kir ) topish zarur bo‘ladi. Buning uchun planetaning ta’sir sferasiga kirish geliosentrik tezligi sifatida KAning mo‘ljallangan planetaga yaqinlashish tezligi olinadi. Tashqi planetalarga (Mars, Yupiter, Saturn va boshqalar) KAning yaqinlashish tezligi, bu planetalarning orbital tezliklaridan kichik bo‘lgani holda, ichki planetalarga (Merkuriy, Venera) KAning yaqinlashish tezligi ularning tezligidan katta bo‘ladi. Shuning uchun ham KA tashqi planetalarning ta’sir sferasiga old tomondan, ichki planetalar ta’sir sferasiga esa orqa tomondan kirib boradi. Planetalar ta’sir sferasi o‘tish orbitalarining o‘lchamlariga nisbatan juda kichikligi tufayli, KAlarning planetaning ta’sir sferasiga kirish tezliklari (V_kir), planetaning orbital tezligi yo‘nalishi bilan deyarli bir to‘g‘ri chiziqda yotadi deb qarash mumkin. U holda planetosentrik kirish tezligi υ_kir , geliosentrik kirish tezligi V_kir va mo‘ljallangan planetaning orbital tezligi V_pl orasida quyidagicha bog‘lanish bo‘lishini tushunish qiyin emas. Bunda tashqi planetalar uchun

υ_kir = V_pl – V_kir , (1)

ichki planetalar uchun esa (bunda υ_kir , V_kir va V_pl tezliklar o‘zaro parallel)

υ_kir = V_kir – V_pl (2)

bo‘ladi. Umumiy holda bu kattaliklar uchun quyidagi vektorial bog‘lanish o‘rinli

bo‘ladi: _→

^kir ^

V_kir  V_pl ^{. (3)}

Planetosentrik kirish tezligi υ_kir bu planeta uchun parabolik tezlikdan katta bo‘lib, shunga ko‘ra u planeta tomon tushayotib, yo‘lida uni uchratmasa, ma’lum vaqtdan so‘ng uning bu sferasidan ta’sir sferasiga kirish tezligi kattaligiga teng tezlik bilan chiqib ketadi. KAning planeta ta’sir chegarasiga kirish tezligi vektori davomi va planeta markazidan bu vektorga parallel o‘tkazilgan to‘g‘ri chiziq orasidagi masofa kosmonavtikada d_nish nishoniy masofa deyilib, uning kattaligi quyidagi formuladan topiladigan r_ef – effektiv radiusdan katta yoki kichikligiga ko‘ra, KAning ta’sir sferasi ichida planetaga nisbatan trayektoriyasi nisbiy masofasi quyidagi formuladan aniqlanadi:

r ²  R

_ 2K_{pl  R }

(4)


^{ef pl} 



2

kir

^pl 



topiladigan effektiv radiusdan kichik bo‘lsa, KA albatta borib planeta sirtiga uriladi. Bordi-yu r_ef dan katta bo‘lsa, uning tezligini tormozlash yo‘li bilan KA planeta sirti yaqinidan o‘tayotgan joygacha tormozlab borib, bu joyning planeta sirtidan h balandligiga to‘g‘ri keladigan va ushbu ifodadan

υ = K_{pl /} R_pl + h (5)

topiladigan tezlikkacha kamaytirilsa, KA mo‘ljallangan bu planetaning sun’iy yo‘ldoshiga aylanadi va zarur bo‘lganda planeta sirtiga qo‘ndiriladi.

Ilovalar