Mambetsalieva Sandug'ash Polatovnanin'


I.2.Termodinamikanin’ III nizami



Download 225,28 Kb.
bet5/7
Sana08.02.2022
Hajmi225,28 Kb.
#435986
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Termodinamika KURS JUMISIN Sandu

I.2.Termodinamikanin’ III nizami
Termodinamikanin’ tiykarg’I nizamlarin tu’siniw ha’m talqilawdi ta’miynleytug’in uliwma belgilerine qarap termodinamika parametrleri klasslarg’a birlestirilgen. San ma’nisleri ta’repten turaqli ximiyaliq quramg’a iye sistemanin’ massasina proportsional bolg’an termodinamik parametrler ekstensiv parametrler delinedi.Ekstensiv parametrlerge ko’lem(V),massa(m), elektr zaryadinin’ mug’dari (Z), ishki energiya(U),entropiya(S) ha’m basqalar misal bola aladi.Son’ ma’nisleri ta’repten sistemanin’ massasina baylanisli bolmag’an parametrler intensiv parametrler dep ataladi.Intensiv parametrlerge basim, temperatura, elektr zaryadinin’ potensiali, salistirmali ekstensiv birlikler(zattin’ birlik mug’dari ushin aling’an) ha’mde barliq uliwmalasqan ku’shler kiredi.
Uliwmalasqan ku’shler ha’m uliwmalasqan koordinatalar da termodinamikaliq parametrler bolip , mexanikaliq ku’sh (yaki basim), elektr potensiali, ximiyaliq potensial ha’m basqalar uliwmalasqan ku’shlerge geometrik koordinata,ko’lem,zaryad,ma’lim komponenttin’ massasi uliwmalasqan koordinatalarg’a kiredi. Termodinamik parametrlerden ha’tteki birewinin’ o’zgeriwi menen baylanisli bolg’an sistemadag’i ha’r qanday o’zgeriw termodinamikaliq protsess dep ataladi.Sistemanin’ barliq termodinamikaliq parametrlerin o’zara baylanistirip turiwshi bir g’ana uliwma differensial ten’lemeden kelip shig’atug’in na’tiyjeler analizi termodinamikanin’ matematik apparati ja’rdeminde a’melge asiriladi. Bul ten’leme Gibbstin’ fundamental ten’lemesi dep ataladi. Biraq, uliwma ten’lemeni jaziw ushin , ta’jriybede o’lshep bolmaytug’in eki ju’da u’lken birlik – “energiya” ha’m “entropiya” tu’siniklerin kiritiwimiz sha’rt.Buni termodinamikanin’ birinshi ha’m ekinshi nizami ja’rdeminde a’melge asiriwimiz mu’mkin.Teoriyani du’ziw ushin termodinamikanin’ nizamlarinan tisqari, qosimsha da’liyllewlersiz,apriori ra’wishte qabil etiletug’in bir qatar farazlardan paydalaniladi.Da’slep, sistemanin’ termodinamik ten’salmaqliliq haqqindag’i postulat kiritiledi.Usi postulat boyinsha sistemanin’ sirtqi parametrleri waqit o’tiwi menen o’zgermese,ten’salmaqliliq o’z-o’zinen buzilmaytug’in halatqa keledi. Sol halat stacionar halat dep ataladi. Klassik termodinamika tek ten’salmaqliliq halatindag’I sistemalardi u’yrenedi. Stacionar sistemalardin’ ten’salmaqsiz ( qaytpas) processler termodinamikasi usillarinda xarakterlenedi. Ekinshi postulat temperturanin’ bar ekenligi yki termik ten’salmaqliliq tuwrisinda postulat bolip, joqarida aytqanday, ol termodinamikanin’ no’linshi nizami dep ataladi. Termik ten’salmaqliqta bolg’an sistemalar o’zara jilliliq almaspaydi ha’m sistemanin’ uliwmalasqan ku’shleri o’zara ten’ boladi. Sol postulat boyinsha temperaturani issiliq almasiw processleri ushin uliwmalasqan ku’sh sipatinda kiritiwimiz mu’mkin. Sonday-aq, u’yrenilip atirg’an sistemann’ barliq qasiyetleri sirtqi parametrler, temperatura ha’m sistema quraminin’ bir m’nisli funkciyasi esaplanadi.Ishki energiya, jumis ha’m issiliq arasindag’I o’zara baylanis termodinamikanin’ birinshi nizami tiykarinda ornatiladi. Termodinamikanin’ birinshi nizami insaniyattin’ ko’p a’sirlik ta’jriybesinen kelip shiqqan pastulat. Termodinamikanin’ birinshi nizaminin’ bir neshe ta’riypi bolip, olar o’zara ekvivalent ha’m bir-birinen kelip shig’adi. Eger olardan birin baslang’ish dep alsaq, basqalari onin’ juwmag’I sipatinda payda boladi.Termodinamikanin’ birinshi nizami energiyanin’ saqlaniw nizami menen baylanisli: ha’r qanday izolyaciyalang’an sistemada energiya deregi turaqli. Sol ta’riypten energiyanin’ tu’rli ko’rinisleri bir-birine turaqli ekvivalent mug’darlarda o’tiwi kelip shig’adi.
Termodinamikanin’ birinshi nizamin to’mendegishe tu’sindiriw mu’mkin:Energiya jumsamastan, paydali jumis beretug’in mashinani jaratiw pikiri payda bolg’an edi. Ha’zir bunday mashina birinshi tu’r dvigatel, yag’niy << perpetuum mobile>> dep ataladi.Termodinamikanin’ ekinshi nizami haqqinda aytqanda basqa bir fantastic mashina - ekinsh tu’r dvigateldi de jaratip bolmaslig’I haqqinda toqtap o’temiz. Ximiyaliq termodinamika ushin ju’da’ za’ru’r bolg’an ta’riyplerden biri ishki energiya arqali xarakterlenedi: ishki energiya halat funkciyasi bolip, onin’ o’zgeriwi processtin’ jolina baylanisli bolmastan, sistemanin’ baslang’ish ha’m aqirg’I halatlarina baylanisli.Termodinamik sistemalarda fulktuaciyalardin’ derlik ta’sir joq ha’m olar hesh qanday ro’l oynamaydi. Termodinamikanin’ ekinshi nizami statistic termodinamikada toliq fizikaliq ko’zqarastan tu’sintiriledi. Ol statistiл termodinamika pistulatlarinan keltirip shig’ariliwi mu’mkin.Ta’biyattin’ qandaydir uliwma nizami barlig’I ha’m ekinshi tu’r dvigateldi jaratiwg’a tosqinliq qilip atirg’ani ma’lim bolip qaldi. Sol juwmaqti termodinamika ekinshi nizaminin’ uliwma ta’riypi dese boladi:
Sistemada hesh qanday o’zgerissiz, tek g’ana jilliliq rezervarinin’ issilig’I esapqa da’wirli ra’wishte isleytug’in mashinani, yag’niy ekinshi tu’r dvigateldi qurip bolmaydi yaki ekinshi tu’r dvigatel yag’niy hesh qanday qosimsha energiya sarip qilmay turip, tek a’tirapindag’I ortaliqtin’ issilig’I esabina jumis islewshi mashinanin’ boliwi mu’mkin emes. Uliwm ta’riypten to’mendegi juwmaq kelip shig’adi:
Jilliliq kem qizdirilg’an deneden ko’birek qizdirilg’an denege o’z-o’zinshe o’te almaydi yaki qamdaydir mug’dardag’I jumisti aylantirmay turip, issiliqti suwiqraq deneden issiraq denege o’tkiziw ushin cikllik processten paydalanip bolmaydi.
Termodinamika ekinshi nizamina termodinamik sistemalardin’ jan’a halat funkciyasinin’ bar ekenligi kelip shig’adi. Termodinamik processlerdin’ analizi olardi toliq ko’rsetiw termodinamikanin’ birinshi nizami jeterli emes ekenligin ko’rsetti.
Processlerdin’ jo’nelisi ha’m bariw shegaralarin aniqlaw ushin termodinamikanin’ birinshi nizami jeterli emes ekenligi haqqindag’I juwmaq termodinamikanin’ ekinshi nizamin ornatiwg’a alip keldi. Termodinamikanin’ ekinshi nizamin ta’biyattin’ uliwma nizami ha’m ol birinshi nizamg’a uqsap postulat esaplanadi. Termodinamikanin’ ekinshi nizamin teoriyaliq keltirip shig’arip bolmaydi, ol termodinamikanin’ birinshi nizaminday, insaniyat barliq ta’jriybesinin’ uliwmalasiwinan ibarat.
Termodinamikanin ekinshi nizaminin’ da’liyli bolip, onnan kelip shig’atug’in barliq juwmaqlardin’ ha’zirge deyin ta’riybede tastiyqlanip keliwi xizmet qiladi. Termodinamikanin’ ekinshi nizami sistemada temperatura, basim ha’m konsentraciyalarda qaysi process o’z-o’zinen kete aliwin, olardin’ qansha jumis orinlaniwin, sol sharayatta sistemanin’ ten’salmaqliq halati qanday ekenligin ko’rsetedi. Termodinamikanin’ ekinshi nizaminan paydalanip, birer processti a’melgr asiriw ushin qanday sharayat jaratiw ekenligin aniqlaw mu’mkin. Eger termodinamikanin’ birinshi nizami ha’r qanday sistemag’a tiyisli bolg’an absolyut nizam bolip, makro ha’m mikrosistemalardag’I ha’r qanday processlerge tiyisli bolsa, ekinshi nizam - energiyanin’ shashiliw nizami - statistik ta’biyatqa iye ha’m ko’p sanli bo’lekshelerden ibarat, yag’niy statistika nizamlarina boysiniwshi, sistemalardag’ana ko’rsetiliwi mu’mkin. Ju’da’ ko’p molekulalardan ibarat termodinamik sistema ushin termodinamikanin’ ekinshi nizami senimli. Biraq ol kem sanli bo’lekshelerden ibarat sistemalarg’a qollang’anda o’zinin’ ma’nisin jog’altadi. Bunday sistemalarda termodinamikanin’ ekinshi nizamina tuwri kelmegen processler ta’jriybede gu’zetiledi. Haqiyqattan da, molekulalardin’ issiliq ta’sirindegi xaotik ha’reketi na’tiyjesinde olardin’ ju’da ko’lemdegi sani barqulla o’zgerip turadi.Bunday ”tosinnan” o’zgeriwler na’tiyjesinde sistemanin’ tig’izligi o’zgeredi - fluktuatsiyalar gu’zetiledi.Termodinamik sistemalarda (makrosistemalar) fluktuatsiyalardin’ derlik ta’siri joq ha’m olar hesh qanday rol oynamaydi. Termodinamikanin’ ekinshi nizami statik termodinamikada tolig’iraq fizikaliq ko’z-qarastan tu’sindiriledi.Ol statistik termodinamika postulatlarinan keltirip shig’ariliwi mu’mkin.
Termodinamika ekinshi nizaminin’ uliwma ta’riypleri Karno ha’m Klauziustin’ izertlewlerinde berilgen.19-a’sirdin’ ortasinda Klauzius , Maksvell ha’m Kelvinlar usi nizamnin’ a’hmiyetin ko’rsetti.Termodinamikanin’ ekinshi nizamina jaqin pikirlerdi birinshi ma’rte M.V. Lomonosov aytqan.19-a’sirdin’ aqirinda Maksvell,Bolsman ha’m Gibbslar termodinamika ekinshi nizaminin’ statistic qa’siyetin ornatti ha’m statistik mexanikag’a tiykar saldi.Termodinamikanin’ ekinshi nizamin tiykarlaw dvigatellerdin’ sipatin jaqsilawg’a qaratilg’an uriniwlar menen baylanisli.Ma’ngi dvigatellerdi quriw mu’mkin emes ekenligi aniq bolg’annan keyin , alimlardin’ pikiri basqa bir, yag’niy denenin’ ishki energiyasin ku’shke aylandirip beriwshi , periodliq sistemada islewshi mashinani quriw mu’mkinbe degen ideyani iyelep aldi.
Termodinamikanin’ birinshi nizami, yag’niy energetik balans ko’zqarastan bunday dvigateldi quriw mu’mkin. Bul pikir a’melge asiwinin’ a’hmiyeti dvigatel jaratiw menen ten’ boladi. Haqiyqattanda adamzat okean suwlarinda, atmosferada ha’m jer qabig’inda birlesken jilliliq energiyasinin’ sheksiz zaxiralarin jumisqa aylantiriw imkaniyatina iye bolg’anda bul dvigatel quriw menen ten’ a’’hmiyetli boladi. Misali, okeanlardin’ suwlarina 0.01 da’rejege suwitiw esabina jer sharindag’I sanaat karxanalarin 1500 jil dawaminda ta’miynleytug’in energiyag’a iye boladi. Sonin’ ushin da bunday mashinani ekinshi tu’r dvigatel dep ataydi ha’m oni quriwg’a ha’reket qiladi. Biraq bul uriniwlar na’tiyjesizlikke ushradi.
Ta’biyattin’ qandayda uliwma nizami barlig’in ha’m oni ekinshi tu’r dvigateldi jaratiwg’a tosqinliq qilip atirg’ani ma’lim bolip qaldi. Sol juwmaqti termodinamika ekinshi nizaminin’ uliwma ta’riypi dese boladi:

  • Sistemada hesh qanday o’zgerissiz, tek g’ana jilliliq rezervuarinin’ issilig’I esbina da’wirli ra’wishte isleytug’in mashunani, yag’niy ekinshi tu’r dvigateldi qurip bomaydi yaki ekinshi tu’r dvigatel, hesh qanday qosimsha energiya sarip qilmay turip, tek a’tiraptag’I ortaliqtin’ issilig’I esabina jumis atqariwshi mashinanin’ boliwi mu’mkin emes.

Uliwma ta’riypten to’mendegi juwmaqlar kelip shig’adi:

  • Issiliq kem qizdirilg’an deneden ko’birek qizdirilg’an denege o’z-o’zine o’te almaydi yaki qandaydir mug’dardag’I jumisti issiliqta aylantirmay turip, jilliliqti suwiqraq deneden issiraq denege o’tkiziw ushin cikllik processten paydalanip bolmaydi.

Bul ta’riyp 1850 jili Klauzius ta’repinen termodinamika ekinshi nizaminin’ tiykarg’I ta’riypi sipatina usinis etilgen. Tomson ( Kelvin) ta’repinen bolsa to’mendegi ta’riyp usinis etilgen.

  • Jilliliqti jumisqa aylantiriw ushin deneni suwitiwdin’ o’zi emes, jumistin’ issiliqqa aylaniwi bolsa processtin’ birden-bir na’tiyjesi esaplanadi.

Termodinamika ekinshi nizaminin’ joqaridag’I u’sh ta’riypi ekvivalenttir, olardan Qatar juwmaqlar kelip shig’adi. Ma’selen, izotermik cikldin’ jumisi no’lge ten’ keri jag’dayda sol denenin’ issilig’In jumisqa aylantiriw, yag’niy ekinshi tu’r dvigatel quriw mu’mkin boladi. Termdinamikanin’ birinshi nizami eki tu’rli ma’nisli ta’riyplerge iye bolsa, yag’niiy << hesh zattan jumis payda bola almaydi>> ha’m << jumis heshqanday izsiz jog;alip ketpeydi>>, termodinamika ekinshi nizaminin’ ta’riypleri birg’ana ma’niske iye: rezervuar issiliqti jumisa toliq aylantirip bolmaydi. Keri aytiw naduris , sebebi jumisti toliq ra’wihte issiliqqa aylantirip boladi. Bul juwmaq jilliliq energiyasnin’ o’zine ta’n ko’rinisinen kelip shig’adi, yag’niy ol bo’lekshelerdin’ xaotik ha’reketinin’ na’tiyjesi.
Energiyanin basqa tu’rleri bolsa, misali ( elektr, jariqliq) bo’lekshelerinin’ ta’rtipli ha’reketi menen baylanisli. Issiliq enegiyasi energiyani en’ kem na’tiyjege iye ko’rindi ekenligi tabiyiy. Tap sonin’ ushin energiyanin’ barliq tu’rlei toliqlig’insha issiliq energiyasina aylaniwi mu’mkin.Jilliliq bolsa, energiyanin’ na’tiyjeli tu’rlerine ha’reketke o’z-o’zien o’tiw siyaqli itimalli bolmag’an halg’a, yag’niy sisteminin’ itimalli ko’birek halattan itimali azira halatqa o’z-o’zinen o’tiwine tuwri keler edi.
Uliwma alg’anda, termodinamikanin’ ekinshi nizami sol sistemanin’ ol yaki bul halattin’ itimallig’I menen baylanisli. Termodinamikanin’ ekinshi nizamin, joqarda aytip o’tkendey tu’rli ko’rinistegi energiyalardin’ issiliq energiyasina a’ste o’tiwi gu’zetiliwi energiyanin’ shashiliw nizami, dep te ta’riyplewge de boladi. Termodinamikanin’ ekinshi nizaminin’ sol ta’riypinen naduris juwmaqlarg’a keliwde mu’mkin, misali termodinamikanin’ ekinshi nizamin sheksiz sistemalarg’a qollag’anda.Pu’tkil a’lemdi yaki birer bir planetani shegaralang’an termodinamik sistema dep qabil etiw ha’m og’an termodinamikanin’ ekinshi nizami dep qollaw naduris boladi, sebebi energiyanin’ issiliqqa toliq aylaniwi ha’m jilliliqtin’ o’z-o’zinen jumisqa aylana almag’anlig’I sebepli, a’lemde ha’reket toqtaydi, temperature joqarilap ketip issiliq jag’dayina alip keledi, degen naduris pikirler tuwiladi.
Termodinamika ekinshi nizaminan termodinamik sistemalarda jan’a halat funkciyasinin’ bar ekenligi kelip shig’adi. Termodinamik processlerdin’ analizi olardi toliq ko’rsetiw ushin termodinamikanin’ birinshi nizami jeterli emes ekenligin ko’rsetedi. Biraq ta’jriybe ko’rsetiwinshe birinshi nizamg’a boysing’an ha’m ∆ U = Q - W ten’lemege a’mel etiw ayrim proocessler a’melde barmaydi. Bul bolsa, sistema qandaydir belgisiz funkciya yaki halat parametrinin’ bar ekenligi haqqindag’I juwmaqqa alip keledi. Sol parametrdin’ ma’nisi birinshi birinshi nizamg’a tiykarlanip a’melge asiriw mu’mkin bolg’an tu’rli processler ushin birdey emes, bul bolsa processlerdin’ ten’ ma’niske iye emes ekenligin ko’rsetedi. Jan’a funkciya Klauzius ta’repinen entropiya S dep ataldi.
Haqiyqatinda, termodinamikanin’ ekinshi nizami jilliliq mashinalari ushin ta’riyplengen ha’m olardin’ ishinde sol nizam, a’sirese ko’zge ko’rinedi. Sol sebepten ha’zirde termodinamika ekinshi nizamin qarap shig’iw issiliq mashinalarin analiz qiliwdan baslanadi. Bul bolsa, ekinshi nizam tek issiliq mashinalari jumisin ko’rsetetug’in jeke nizamliq bolip, energiyanin’ saqlaniw nizaminan keyingi fundamental nizami bolip esaplanadi.
Termodinamikanin’ ekinshi nizamin issiliq mashinalarin analiz qilmastan da shig’ariw mu’mkin. Termodinamik sistemada jan’a halat funkciyasi barlig’in Karateodori principi ( ayrim halatlarg’a adiabatic jetise almasliq) jaqsi tu’sintitedi. Sistema bir halattan ekinshi halatqa jilliliq jutiliw menen o’tsin. Ekinshi halattan birinshisine adiabatic processte o’tiw mu’mkin.
Solay etip, cikllik processtin’ na’tiyjesi: sistema baslang’ish 1-halattan qaytti ha’m sistema jutqan issiliqtin’ ha’mmesi toliq jumisqa aylanadi.Bul bolsa termodinamikanin’ ekinshi nizaminin’ Tomson ta’riypine qarama-qarsi bolafi. Demek, termodinamik sistemanin’ qalegen halati jaqininda sonday basqa halatlar boladi, olarg’a adiabatic jol menen, yag’niy jilliliq uztpastan o’tip bolmaydi.
Karateodori principinen tek jan’a halat funkciyasi barlig’I emes, ba’lki bul funkciyasnin’ issiliq penen baylanislilig’I da kelip shig’adi. Haqiyqattanda eger sistema 1-halattan 2-halatqa jilliliq jutiw menen o’tken. Sistemag’a jilliliq ko’rinisindegi ma’lim mug’dardag’I energiya uzatilg’an bolsa, onda sistemadan usinday mug’dardag’I energiyani jumis ko’rinisinde aliw ha’m sol menen sistemani alding’I halatqa keltiriw mumkidey boladi. Biraq Karateodori principi bunin’ mu’mkin emesligin, yag’niy Tomson ta’riypine keri processti ju’zege kelmewin ko’rsetedi. Demek, issiliqtin’ o’zi halat funkciyasi bolmasada, sistemag’a berilgen issiliq halat funkciyasin, yag’niy entropiyani o’zgertedi. Entropiyani bolsa sistemag’a issiliq uzatpastan turip alding’I ma’nisin keltirip bolmaydi. Bunnan entropiyanin’ o’zgeriwi sistemag’a berilip atirg’an issiliqtin’ funkciyasi ekenligi
∆S = f( Q)
kelip shig’adi.
Ulli ta’jriybeshi alimlar Marselyen Bertlo ha’m Tomson XIX a’sirde ximiyaliq reakciyalar isssiliq shig’ariw jo’nelisinde o’z-o’zinen baradi, degen principin naduris, buni endotermik reakciyalardin’ bar ekenligi aniq ko’rinedi.Sol princip maksimal jumis principi dep te ju’ritiledi. Ol to’men temperaturalar ushin orinli, sebebi balqiw temperaturalarda, tiykarinan, jilliliq shig’iwi menen baratug’in processler gu’zetiledi, yag’niy, Bertlo principi temperatura qanshaliq to’men bolsa, sonshaliq tuwri boladi.
Bertlo principi termodinamik ko’zqarastan reakciyanin’ ∆H° ha’m ∆G° lri teris ha’m o’zara ten’ bolg’anda aniqlanadi: absolyut no’lde ∆H0= ∆G0 lardin’ ma’nisleri temperatura absolyut no’lge jetken sayin bir-birine asimtotik ra’wishte jaqinlasadi, yag’niy T=0 dab uliwma urinbag’a iye boladi.

Joqaridag’i pikirler ta’biyiy halda issiliq teoremasina yaki nizamina alip keledi.Sol nizam Nernst ta’repinen 1906 jili urinba haqqindag’I postulat ko’rinsinde aytilg’an. Issiliq nizami boyinsha, ∆G=f(T) tek urinbasi T=0 gorizontal bolg’ani real iymek, degen juwmaq shig’adi.
Nernsttin’ jilliliq nizami termodinamikanin’ u’shinshi nizami dep te ataladi.:
Kondensirlengen sistemalarda ju’zege keletug’in reakciyalar ushin absolyut no’lge jaqin temperaturada ∆G nin’ ma’nisi ∆Hg’a jaqinlasadi. ∆G=f(T) ha’m ∆H=f1(T) iymekleri uliwma gorizontal urinbag’a iye boladi. Termodinamikanin’ us’hinshi nizaminin’ matematik ma’nisi to’mendegishe:
= ( ) =0
Ekenligin na’zerde tutsaq,
( )p = -
ekenliginen ha’m Nernst nizaminan

juwmaq kelip shig’adi.
Bizge ma’lim termodinamikanin’ birinshi ha’m ekinshi nizamlarinin’ differencial ten’lemelerinen termodinamik funkciyalarinin’ tek g’ana qanday o’zgeriwin esaplaw mu’mkin, biraq olardin’ absolyut ma’nislerin esaplap bolmaydi. Termodinamik ten’lemelerdi integrallaw na’tiyjesinde payda bolatug’in integrallaw turaqlisi termodinamikanin’ eki niami tiykarinda aniqlap bolmaydi. Sol sebepli termodinamika nizamlarina qosimsha shegaraliq sha’rt qoyiw za’ru’rati payda bolg’an. Termodinamik ten’lemelerdi integrallaw turaqlisi esaplaw jolin Nernst o’zinin’ joqarida aytilg’an issiliq teoremasinda usinis qilg’an.
Ten’salmaqliq konstantalarin aniqlaw ushin ten’salmaqliqtag’I aralaspalardi analiz qiliw kerek, bul bolsa ju’da’ u’lken miynet talap etedi. Kalorimetrik izleniwlerdin’ na’tiyjelerinen paydalanip, ten’salmaqliq sharayatlarin teoriyali esaplaw ju’da’ an’sat. Reakciyanin’ izobarik ten’lemesine muwapiq

Buni integrallasaq
= dT + C
Bul jerde: C- integrallaw turaqlisi; ∆H=-Qp. Eger C ma’lim bolg’anda, issiliq effektinin’ temperturag’a baylanislilig’in ten’salmaqliq konstantasin aniqlaw mu’mkin bolar edi. Sol sha’rt Ximiyaliq reakciyanin’ ten’salmaqliq sha’rti esaplanadi.: G=min, W=-∆G=0. Maksimal paydali jumis W=0 bolg’an temperatura W=f(T) baylanistan tabiladi. Maksimal paydali jumisti jilliliq effektleri arqali Gibbs-Gelmgols ten’lemesi ja’rdeminde tabiw mu’mkin:
W’ – Q = T yaki ∆G = ∆H + ( )p
Bul jerde: W = -∆G –qaytar sharayatlarda o’tkizilgen ximiyaliq reakciyanin’ maksimal paydali jumis, Q real processtin’ issiliq effekti..
W = f (T) ni tabiw ushin integrallaymiz. Bunin’ ushin basqasha ko’riniske keltirip alamiz:
-Q = T
Biraq;
- = d( ) = -
Sonin’ ushin
dT + B
Yaki
dT + BT
Joqarida aytilg’aninday ten’lemenin’ BT ma’nisin tabiw ushin qosimsha shegaraliq sha’rttan paydalaniw kerek. Ta’jriybeli na’tiyjelerden reakciya issiliq effektinin’ temperaturag’a baylanisli grafigin Q=f(T) du’ziw mu’mkin. Maksimal paydali jumisti ta’jriybede tawip, sheksiz iymeklerden tuwrisin tan’lap aliw mu’mkin. Biraq ko’p reakciyalar termodinamik qaytar emes, sonin’ ushin maksimal paydali jumisti ta’jriybede aniqlay almaymiz.
Kondensaciyalang’an yag’niy ideal kristallardan du’zilgen ha’m o’zara eritpeler payda qilmaytug’in sistemalar ushin, Bertlonin’ maksimal jumis principi tek T=0 de emes, ba’lki onnan joqariraq temperaturalarda da o’zin aqlawina Nernst itibar berdi. Buni gibbs-Gelmgols ten’lemelerinen tu’sindirse boladi. Bertlo principi Q=W bolg’anda duris ekenligi ko’rinip turipti. Gibbs-Gelmgols ten’lemelerinen bul sha’rt eki jag’dayda orinlanadi. de ha’m T=0 de. Ko’p ximiyaliq reakciyalar to’men temperturalarda u’yreniliwi sebepli Q ha’m W nin’ ma’nisleri derlik ten’ boladi. Bertlo principine tiykarlanip, Nernst absolyut no’l jaqininda Q=f(T) ha’m W=f(T) iymekleri birlesip ketedi, degen itimalldi ko’rsetti:
=
ten’leme tek kondensaciyalang’an sistemalarg’a a’dalatli bolip, ten’lemedegi integrallaw turaqlisin esaplawg’a imkaniyat beredi.
Ten’lemeden:
=
T=0 de ten’leme aniq emeslikke alip keledi, sebebi W=Q. Bunda =
Bolip qaladi. Sol belgisizlikten Lopital qag’iydasina muwapiq ashiw kerek.
) = = ) - )
Ten’lemeni esapqa alsaq, Q=f(T) ha’m W=f(T) iymekleri o’tkizilgen urinbalar absolyut no’l jaininda uliwma ha’m temperature og’ina parallel baradi.
) = ) = 0
Bunnan ten’lemedegi Bni tabiw mu’mkin.
Kirxgoff ten’lemesinen
Q= Q0 -
Ten’lemege Q din’ ma’nisin qoyamiz, bunin’ ushin to’mendegi ko’riniste
+ B
+ B

Turaqli ma’niske iye bolg’an Q0 di integral astinan shig’arsaq,ten’eme to’mendegi ko’riniske keledi.


+ B
ha’m T=T0 da integrallar astindag’I ma’nis no’lge aylanip ketkenligi ushin:
+ B
Gibbs-Gelmgols ten’lemesin itibarg’a alsaq;
B = = ( ) =0
Solay etip, Gibbs-Gelmgols ten’lemesinin’ integrallaw konstantasi B ( ideal kristall ushin) no’lge ten’. Demek, kondensaciyalang’an sistemalar ushin

Sol ten’lemeden kondensaciyalаng’an sistemalardag’ Ximiyaliq reakciyalardin’ maksimal paydali jumisin tabiw mu’mkin. Demek, ten’salmaqliq sha’rtlerin ha’m konstantalarin aniqlawg’a boladi.
\

Download 225,28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish