Ma'ruza №2 Gidrostatika Reja

Gidrostatik bosim o’lchov birliklari

Texnikada quyidagi o’lchov birliklaridan foydalaniladi:

1. Kuch birliklarining yuza birliklariga nisbati:

, , , = (Paskalь)

2. Suyuqlik ustunining balandliklari:

mm suv ustuni, mm simob ustuni

3. Texnik sistemalarda: texnik atmosfera – at (atm, bar)

Quyidagi jadvalda bosim o’lchov birliklari orasidagi nisbat keltiril­gan (1-jadval):

1-jadval

Birliklar	Pa	kGk/m^2	kGk/sm^2	mm sim. ust	mm suv ust
1 Pa	1,0	10^-1
1 kGk/m^2	10^-1	1,0
1 kGk/sm^2	9,81x10^4	0,981
1 mm sim. ust	133	1,33x10^3
1 mm suv ustuni	9,81	9,81x10^5

Gidrostatikaning asosiy tenglamasi

Muvozanatdagi suyuqlik differentsial tenglamalari

(1755 yil) Eyler tenglamalari:

Gidrostatikaning asosiy tenglamasi quyidagi ko’rinishga ega:

(1.1)

Bu yerda: z – nuqtaning koordinatasi; - pьezometrik balandlik.

Yuqoridagi tenglamaga gidrostatikaning asosiy tenglamasi deyiladi.
Gidrostatika asosiy tenglamasining natijalari
I. Teng bosimli sirt (R=const) gorizontal tekislikdir. ga, P=cons’t qo’ysak dz=0 ga ega bo’lamiz. Uni integrallasak z=cons’t bo’ladi. Bu esa gorizontal tekislikning tenglamasidir.

Demak, muvozanatdagi bir xil suyuqlikdan o’tkazilgan gorizontal tekis­likning hamma nuqtalarida bosim bir xil bo’ladi.

II. Ixtiyoriy nuqtadagi bosimni aniqlash. Buning uchun gidrostatikaning asosiy tenglamasini yozamiz:

Bu yerda:z₁ – ixtiyoriy nuqtaning koordinatasi; P_A – ixtiyoriy nuqtadagi bosim; z₂ – suyuqlik sathining koordinatasi; P₀ – suyuqlik erkin sirtidagi bosim bo’lib, tashqi bosim deb yuriti­ladi.

Yuqoridagi tenglamadan ixtiyoriy nuqtadagi bosim quyidagicha aniqlanadi:



z₂ – z₁ = h deb belgilab,

(1.2)

Bu yerda: p_A – ixtiyoriy nuqtadagi bosim, yoki absolyut bosim deyiladi; r₀ – tashqi bosim; - oѓirlik bosimi.

(1.2) formulaga ixtiyoriy nuqtadagi bosimni aniqlash formulasi deyi­ladi.

Agar ixtiyoriy A nuqtaga pьezometr (pьezometr – bosim o’lchaydigan as­bob) ulasak, pьezometrda ko’tarilgan suyuqlik balandligi pьezometrik baland­lik deyiladi va quyidagicha aniqlanadi:

Bu yerda: p_a – atmosfera bosimi bo’lib, amaliy ishlarda miqdori 1 at yoki 10⁵ Pa deb qabul qilinadi.

III. Suyuqlikka tashqaridan berilgan bosim suyuqlikning hamma nuqtalariga bir xil miqdorda uzatiladi (Paskalь qonuni).

Gidrostatikaning asosiy tenglamasidan:

(1.3)

Birinchi nuqtaning bosimini - miqdorga o’zgartiramiz, u holda ik­kinchi nuqtaning bosimi qandaydir - o’zgaradi.

Demak,

(1.3) formuladan bo’ladi.

IV. Tutash idishlarga har xil suyuqlik quyilgan bo’lsa, u holda suyuqliklarni ajratuvchi tekislikdan yuqoridagi suyuqlik sathining joyla­shuvi, suyuqlik zichligiga teskari proportsionaldir.

(1.4)

MN – suyuqliklarni ajratuvchi tekislik bo’lib, birinchi (I) natija aso­sida teng bosimli sirt bo’ladi, ya’ni p_c=p_v.

(1.2) formula asosida

bo’ladi.

Ma’lumki, p_c=p_v, u holda yoki .

Agar

;

deb olsak

MAVZU YUZASIDAN TEST SAVOLLIKLARI

1. Gidrostatik bosim deb nimaga aytiladi?

A. Tinch turgan suyuqlikning birlik yuzasiga ta’sir etuvchi kuchga

B. Siqilishdagi bosimga

V. Suyuqlikning xarakati natijasida xosil bo’lgan bosim

G. Og’irlik kuchi natijasida hosil bo’lgan bosim

D. Suyuqlikning ichki kuchlanishi

2. Quyidagi tenglamalardan qaysi biri gidrostatikaning

asosiy tenglamasini ifodalaydi?
A. B. V.

G. D.

3. Berilgan nuqtadagi suyuqlikning vakuumi deb nimaga

aytiladi?

A. Absolyut va ortiqcha bosimlar farqidan bo’lgan nuqtadagi gidrostatik bosim

B. Atmosfera bosimi va nuqtadagi absolyut gidrostatik bosimlar farqi

V. Absolyut va og’irlik bosimlar orasidagi farq

G. Berilgan nuqtadagi atmosfera va og’irlik bosimi orasidagi farqi

D. Ortiqcha bosim bilan sirt bosimi orasidagi farq

4. 
   N/m²; kg^s/m² kg^s/sm²; PA nimani o’lchaydi?
   

A. Uzunlikni B. Issiqlikni

V. Bosimni G. Sarfni D. Hajmni

4. 
   Bir PA qanday o’lchov birlik bilan ifodalanadi?
   

A. 1Pa=1amm B. 1Pa=1kg/m²

V. 1Pa=1N/m² G. 1Pa=1kg/sm² D. 1Pa=1N/m³

4. 
   Suyuqliklarni idish tubiga bergan bosim qaysi formulada aniqlanadi?
   

A. R=R_o+h B. R=h

V. R=R_AR_o G. R=h D. R=R_A-R_o

4. 
   Tutash idishlardagi bir xil ular yuziga qo’yilgan bosim ham bir xil idishlardagi suyuqlik balandligi qanday bo’ladi?
   

A. Birinchi idishdagi suyuqlik balandligi yuqori bo’ladi

B. Ikkinchi idishdagi suyuqlik balandligi yuqori bo’ladi

V. Ikkala idishdagi suyuqlik balandligi teng bo’ladi

G. Idishlarning katta kichikligiga bog’liq bo’lib katta idish balandligi katta bo’ladi

D. Kichik idishda balandligi katta bo’ladi
8. Gidravlik pressni ishlash qaysi formulaga asoslangan?

A. B. V. G.

D.

9. 
   Tutash idishlardagi suyuqlik bir xil, ular yuziga qo’yilgan bosim
   

har-xil idishlardagi suyuqlik balandligi qanday bo’ladi?

A. Birinchi idishdagi suyuqlik balandligi yuqori bo’ladi

B. Ikkinchi idishdagi suyuqlik balandligi yuqori bo’ladi

V. Ikkala idishdagi syuqlik balandligi teng bo’ladi

G. Idish yuziga quyilgan bosimlar farqi suyuqliklar balandligi farqiga teng bo’ladi

D. Kichkina idishda balandlik katta bo’ladi

9. 
   Suyuqlik idishining aylanish chastotasini qaysi formula bilan aniqlanadi?
   

A. V. S.

D. E.

9. 
   Gidravlik pressda kuchdan yutish qancha ortadi?
   

A. Ikki marotaba

B. Ortmaydi

V. Katta porshen yuzasi kichik porshen yuzasidan necha marta katta

G. Kichik porshenga quyilgan bosim kuchi miqdori marotaba

D. Ikkala porshenda bir xil

9. 
   Aylanayotgan idishdagi suyuqlikning yuzasini ko’rinishi nimaga bog’liq?
   

A. Idish tuzilishiga

B. Suyuqlikning xajmiga

V. Teng ta’sir etuvchi kuchlarning yo’nalishiga

G. Suyuqlikning bosimiga

D. Suyuqlikning zichligiga

9. 
   Suyuqlik bosimi suyuqlik chuqurligiga bog’liqligi?
   

A. Suyuqlik bosimi suyuqlik chuqurligiga bog’liq emas

B. Suyuqlik bosimi suyuqlik chuqurligi egri chiziq bo’ylab o’zgarib boradi

V. Suyuqlik bosimi umumiy bo’lmaydi

G. Suyuqlik chuqurligi oshib boradi

D. Suyuqlik chuqurligi oshib borgan sari suyuqlik bosimi kamayib boradi

9. 
   Suyuqliklarni idish tubiga bergan bosimini aniqlang?
   

h-cuyuqlik balandligi. -idish tubi yuzasi

A. Birinchi idishda suyuqlik bosimi katta bo’ladi

B. Ikkinchi idishda suyuqlik bosimi katta bo’ladi

V. Uchinchi idishda suyuqlik bosimi katta bo’ladi

G. To’rtinchi idishda suyuqlik bosimi katta bo’ladi

D. Hamma idishlarda suyuqlik bosimi teng bo’ladi

15. Gidrostatik bosimni yo’nalishi qanday bo’ladi?

A. To’g’ri chiziq bo’ylab

B. Egri chiziq bo’ylab

V. O’zi ta’sir qilatyogan maydonga normal yo’nalgan bo’ladi

G. O’zi ta’sir qilayotgan maydonga urinma yo’nalgan bo’ladi

D. Yo’nalishi bo’lmaydi

NAZORAT UCHUN SAVOLLAR:

1. 
   Gidrostatika nimani o’rganadi.
   
2. 
   Suyuqlik bosimining xossalari.
   
3. 
   Suyuqlik muvozanatining Eyler differentsial tenglamalari.
   
4. 
   Gidrostatikaning asosiy tenglamasi.
   
5. 
   Tekis sirtga ta’sir qiluvchi bosim kuchi.
   
6. 
   Egri sirtga ta’sir etuvchi bosim kuchi
   
7. 
   Bosim markazi nima u qanday qo’yilgan.
   
8. 
   Gidrostatik mashinalar.
   
9. 
   Paskal qonuni.
   
10. 
    Arximed qonuni.
    

ASOSIY DARSLIKLAR VA O’QUV QO’LLANMALAR

3. 
   K.SH. Latipov. "Gidravlika gidro va pnevmoyuritmalar, gidromashinalar, gidroyuritmalar" 1992 yil.
   
4. 
   A. Yu. Umarov. "Gidravlika gidro va pnevmoyuritmalar". Toshkent, "O’zbekiston", 2002 yil
   

QO’SHIMCHA ADABIYoTLAR

4. 
   R.R. CHugaev. " Gidravlika gidro va pnevmoyuritmalar". Leningrad,"Energiya", 1985, 600str.
   
5. 
   Krivchenko G.I. " Gidravlicheskie mashini ". Moskva.Energoatomizdat, 1983 , 320 str.
   
6. 
   Internet ma’lumotlar olinishi mumkin bo’lgan saytlar:
   

|http://ventair.ru/hot/index.html |,

|http://www.advis.ru/mashinostroenie/teplosnabzheni...,

|http://www.regula.com.ru/tspr/snip2040591/4.shtml|,

http://www.estate.spb.ru/fullnews/,

http://www.rusbani.ru/snip/2_04_08_87.html