Ma’ruza-3 Diyen monomerlari. Ayrim istiqbolli monomerlar

MA’RUZA-3
Diyen monomerlari. Ayrim istiqbolli monomerlar (kauchuklar uchun monomerlar misolida)
Reja:

1. 
   Kauchuklar haqida umumiy tushuncha
   
2. 
   Diyen monomerlari va ularning xossalari
   
3. 
   Butadiyen-1,3 olinishi, xossalari va ishlatilishi
   

Kauchuklarga qo'yilayotgan talablarni o'zgarishsiz ajratib borish ularni og’ir sharoitlarda qo’llash, rezina buyumlarini an’anaviy mexanik aralashtirish usuli bilan olish kabi an’anaviy texnologiyadan qo'yish texnologiyasigacha o’tish, bularning bari yangi kauchuklar va demakki monomerlar sintez qilishni taqozo qiladi.
Piroliz maxsulotlarini kompleks qayta ishlash va boshqa jarayonlarda asosiy bo’lmagan (pobochniye) oraliq maxsulotlar hosil bo’ladi. Ulardan ratsional foydalanilsa oxirgi maqsadli maxsulotlarni etilen va benzolni tannarxini tushirishga erishish mumkin. Misol sifatida oldin o’zini qullanishini topmagan siklopentadiyenni keltirish mumkin.
Yana bir qizikarli istiqbolli yo’nalishlardan biri butadiyen va izoprenni ma’lum, lekin bu maqsadlar uchun qo’llanilmagan monomerlar, masalan, etilen va propilen bilan sopolimerlab tartibli, ketma-ket yoki alternativ sopolimerlar sintez qilishdir. Bu monomerlarni qo’llash kauchuklar sifatini yaxshilabgina qolmay ularning xomashyo bazasini arzon piroliz jarayonida olinadigan monomerlar xisobiga kengaytirish imkonini beradi.
Suyuq kauchuklar - oligomerlar olish uchun asos bo’lib xizmat qiladigan funksional guruhli monomerlar sintez qilish soxasida ilmiy tadkikotlar ko’lami kengayib bormoqda. Bu oligomerlarda zanjir yakunida (uchlarida) funksional guruhlarni (uretan, gidroksil, karbonil, sulfid, amin va x.k.) bo’lishi suyuq kauchuklarni quyi molekulali birikmalar - choklovchi agentlar bilan past oaroratda vulqanlashni (choklashni) amalga oshirish imkonini beradi. Bu kauchuklar asosida yakin kelajakda shina ishlab chiqarishni quyish texnologiyasini yaratish va joriy qilish (qo’llash) imkoni tug’iladi. Bu yo’nalishning samaradorligi ulkan bo’lganligi uchun funksional guruhli monomerlar qimmat bo’lishiga qaramay uni jadal sur’atlar bilan rivojlanishi kutilmokda.
Butadiyen gomologlarini (etil, propil, finilbutadiyen) polimerlanishi hosil bo’lgan kauchuklarni strukturasi va xossalari o’rtasidagi bog’liqlik o’rganilib etilbutadiyen asosidagi kauchuklar juda yuqori elastiklik va dinamik yuklanishlarga yuqori qarshilik ko’rsatishi bilan xarakterlanishi aniqlandi. Ammo etilbutadiyenni sintez qilishni muqobil uslubi topilganligicha yo’q.