Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

Qo’lbolta

Paleolit davri arxeologlari qo’l boltalarni bifas (ing. biface – ikki yuzli yoki ikki qirrali)lar deb ham atashadi, ularning ishlanish va ishlatilish texnikasiga qarab bir nechta turlarga ham bo’lingan. Masalan: monofas va unifas – bir qirrali va ser qirrali. Qo’lboltalar ya’ni bifaslar kremniy, qattiq jinsli ohak toshlardan, slanets, kvartsit, obsidian kabi toshlarni maqsadli uchirilgan bodomsimon, yuraksimon, uchburchak, oval, tuxumsimon, elipsimon kabi shakllari uchraydi.

Ashel davrining o’rtalaridan boshlab tosh qurollariga zamonaviy arxeologiya fan tilida levallua (Parij yaqinidagi Levallua-Perre nomidan olingan) texnikasi, deb ataladigan usulda ishlov berish an’anasi vujudga keladi. Toshga ishlov berishning bunday kremenli toshning atrofidagi tabiiy qobig’i urib uchirib olingandan so’ng hosil bo’lgan gardishsimon (toshbaqa po’stiga o’xshash) shaklli nukleusdan ko’chirib olinadigan tosh bo’laklari va ularning mehat quroli sifatida ishlanish usuliga nisbatan levallua texnikasi, deb ataladi. Levallua texnikasi muste davrida rivojlanadi va ayrim janubiy o’lkalarda so’nggi paleolit davrida ham
saqlanib qoladi. Bunday nukleuslarning konturi ilgarigiga nisbatan to’g’ri va tekis bo’lib, undan tomonlari to’g’ri va nisbatan yupqa tosh bo’laklari uchirib olish imkoniyati oshadi. Levallua texnikasiga asoslangan usul vujudga kelgandan so’ng tosh qurollari turi ancha ko’payadi. Bu davrda tosh qurollariga retushlash asosida ikkilamchi ishlov berish usuli paydo bo’ladi. Retushlash deganda, o’zak, ya’ni nukleusdan ko’chirib olingan tosh bo’lakchasiga yordamchi vosita orqali kichik zarbalar orqali tig’ hosil qilish tushuniladi. Retush suyak, yog’och va ayrim hollarda toshlar yordamida amalga oshiriladi. Keyinchalik “otjimno’y retush”, biror vosita bilan siqib tig’ hosil qilish usuli vujudga keladi.
Ashel davriga so’ngi bosqichlariga kelib, tosh qurollardan yana piri qirg’ichlar paydo bo’ladi. Ayrim arxeologlar tosh pichoqlar ham deb atashadi. Qirg’ich (sreblo) kremen, obsidian, kvartsit va boshqa turdagi toshlardan ishlangan retushlangan ibtidoiy tosh quroli. O’tkir tig’li, asosan pichoq vazifasini o’tagan. Ba’zi qirg’ichlar teri oshlashda ham qo’llanilgan.