Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

Oligotrof ko’llar (grekcha "oligos"-kam va "trofos"- to’yinish, oziqlanish)da biogen elementlar, asosan azot va fosfor birikmalari kam miqdorda bo’ladi. Natijada bunday ko’llarda hayot (flora va fauna) sust rivojlangan, shu tufayli suvi tiniq bo’ladi. Ko’l tubi cho’kmalarida ham organik moddalar kam uchraydi.
Yevtrof ("ev"-grekcha yaxshi, ko’p) ko’llar to’yintiruvchi va biogen moddalarga boy bo’lib, suv o’tlarining, ayniqsa, yoz vaqtlarida jadal rivojlanishi bilan ajralib turadi. Ularning suvi tiniq bo’lmay, yashildan qo’ng’ir tusgacha bo’ladi. Ko’l tubidagi loyqa cho’kmalari suv o’tlari va suvda yashaydigan jonivorlar qoldiqlaridan tarkib topgan organik moddalarga boy bo’ladi.
Mezotrof ("mezo"-grekcha o’rta, oraliq) ko’llarda to’yintiruvchi elementlar miqdori oligotrof va yevtrof ko’llar oralig’ida bo’ladi.
Distrof ("dis"-grekcha yetishmaydi) ko’llar botqoqli hududlarda uchraydi. Ularda vodorod ko’rsatkichi-pN=4-6 oralig’ida bo’ladi, ya’ni kislotalilikni namoyon qiladi. Ma’lumki, pN = 7 da suv neytral xususiyatni, pN>7 da ishqoriylikni, pN<7 sharti bajarilganda esa kislotali xususiyatlarni namoyon etadi. Bunday ko’llar suvi tiniq emas, rangi sariq yoki qo’ng’ir, loyqa cho’kmalarga boy bo’lib, botqoqlikka aylanganda torf cho’kmalari hosil bo’ladi.
Ko’llardan inson ehtiyoji uchun olinadigan xom-ashyolar, oziq-ovqat mahsulotlari miqdori ular mahsuldorligining ko’rsatkichi bo’lib xizmat qiladi. Keyingi yillarda ko’llar va umuman suv havzalari mahsuldorligini o’rganishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Ko’llar mahsuldorligini baholashda baliqchilik alohida o’rin tutadi. Ko’llarning baliqchilik bo’yicha mahsuldorligi yalpi tutilgan yoki ko’lning har gektar yuzasiga to’g’ri keladigan miqdori bilan belgilanadi. Bunda quyidagi mezonlar qabul qilingan:
- kam mahsuldorli ko’llar (gektaridan 30 kg gacha tutiladi);
- o’rtacha mahsuldorli ko’llar (30-60 kg/ga);
- yuqori mahsuldorli ko’llar (60 kg/ga dan katta).
Umuman ko’llar mahsuldorligini oshirish yoki uni ma’lum bir me’yorda saqlab turish uchun tegishli tadbirlar belgilanib, bu sohadagi barcha harakatlarni ilmiy asosda olib borish lozim.