Mashgʻulot turi: ma’ruza 1-Mavzu: Raqamli texnologiyalar haqida tushuncha. Mavzu rejasi

(Cloud Computing) -
yangi axborot texnologiya 
konsepsiyasi bo‘lib, u eng kam espluatatsion harajatlar talab qiladi yoki u orqali 
provayderga murojaatlar tezkor taqdim etiladi va kerak bo‘lgan hisoblash resurslari 
talablarga binoan hamma joyda va qulay tarmoq ulanishi bilan ta’minlanishni 
ko‘zda tutadi. Ma’lumot uzatish tarmoqlari, serverlar, ma’lumot saqlash 
qurilmalari, 
servis 
dasturlari 
birgalikda 
ham, 
alohida 
ham 
bulutli 
texnologiyalarning tarmoq resurslariga misol bo‘lishi mumkin. Boshqacha qilib 
aytganda, bulutli texnologiyalar 
(Cloud technologies) -
bu kompyuter resurslariui 
internetdan foydalanuvchiga so‘rov bo‘yicha 
(on deniand\
onlayn-servis sifatida 
taqdim eta oladigan ma’lumotlarni qayta ishlash texnologiyalaridir. Shuni ham 
aytish zarurki, bulutli texnologiyalar vujudga kelayotgan raqamli iqtisodiyot 
poydevoriga ulkan hissa qo‘shgan va qo‘shayapti. Bu hissa faqatgina texnologik 
tarkibiy qismlar bilan chegaralanmaydi, balki iqtisodiy va g‘oyaviy tarkibiy 
qismlarni ham o‘z ichiga qamrab oladi. Bulutli texnologiyalar rivojlanishi. 
masalan, talab bo‘yicha ishlab chiqarish 
(production on-demand)
xizmat sifatidagi 
dasturiy ta’minot kabi kelajak biznes-modellarining aksariyati uchun asosiy 
g‘oyaga va ko‘plab iqtisodiy o‘zaro aloqalar uchun tamoyilga aylanadigan 
tushunchalar paydo bo‘lishiga olib keldi. 
Buyumlar Interneti (loT) esa - ko‘plab texnologiyalarni birlashtiradigan. 
datchiklar bilan jihozlanganlik va internetga barcha uskunalarning ulanishini 
ko‘zda tutadigan kontseptsiya bo‘lib, masofadan turib real vaqt rejimida (jumladan. 
avtomatik rejimda) jarayonlarni monitoring va nazorat qilish va buning asosida 
ularni boshqarishga imkon beradi. Bugungi kunda ushbu sohada ikkita yirik 
yo‘nalish shakllangan: buyumlar Interneti (loT - Internet of Things) va buyumlar 
sanoat Interneti (IIoT - Industrial Internet of Things). Instrumental jihatdan ushbu 
texnologiyalar bir-biriga juda o‘xshashib ketadi. Asosiy farq esa bajarilishi lozim 
bo‘lgan vazifada: agar buyumlar internetining asosiy vazifasi bu - xilma-xil 
(modellar va bashoratlar tuzishda ustuvor foydalaniladigan) ma’lumotlar to‘plash 
bo‘lsa, buyumlar sanoat Intemetining bajarishi lozim bo‘lgan vazifasi ishlab 
chiqarishni avtomatlashtirishdan iborat (datchiklar ko‘rsatkichlari bo‘yicha 
resurslar va quvvtlarni masofadan turib boshqarish). OVUM, Mashine Research 
va Nokia kompaniyalari tahlilchilarining bashoratlariga ko‘ra, 2020 yilga kelib, 
tarmoqqa ulangan sanoat qurilmalarining soni 530 mln birlikdan ortadi. 2025 yilga 
kelib esa ularning soni 20 dan 200 mlrd birlikkacha bo‘lishi kutilmoqda. 
Ko‘plab 
mamlakatlarda 
ishlab 
chiqarish 
resurslarini 
boshqarish 
texnologiyalarini 
rivojlanlirish, 
jumladan, 
ulardan 
virtual 
foydalanish 
manfaatlarida, raqamli iqtisodiyot infratuzilmalarini yaratish va o‘zgartirish davlat 

---

dasturlariga binoan bajariladi: Gcrmaniyada Industrie4.0., AQSHda Advanced 
Manufacturing Technology, Xitoyda esa asosiy e’tibor ilg‘or texnologiyalar joriy 
qilish, sifat va innovatsiyalarga qaratiladigan ishlab chiqarishni rivojlantirish 
strategik konsepsiyasi. Buyuk Britaniyada Innovate UK. Avstraliyada National 
Digital Economy. IoT-platformalar yaratish va joriy qilish bo‘yicha loyihalar. 
amaliy dastur servislari ishlab chiqish Rossiyada ham amalga oshirilmoqda. 
Internet tashabbuslarni rivojlantirish jamg‘armasi interneti rivojlanlirish yo‘l 
xaritasini ishlab chiqdi hamda buyumlar interneti Assotsiatsiyasini ta’sis etdi. 
Rosstandart doirasida faoliyat ko‘rsatadigan «Кибер физические системы» 
standartlashtirish bo‘yicha yangi texnik qo‘mita faoliyati doirasida buyumlar 
interneti sohasida standartlar ishlab chiqish va qabul qilish rejalashtirilgan. 
Katta ma’lumotlar (Big Data) - inson idrok qiladigan natijalar olish maqsadida 
strukturalangan va strukturalanmagan (jumladan, mustaqil manbalardan olingan) 
ma’lumotlarni qayta ishlash uchun mo‘ljallangan usullar, vositalar va yondashuvlar 
yig‘indisidir. Katta ma’lumotlar katta hajm bilan, xilma-xillik va yangilanish 
tezligi bilan ta’riflanadi. Bu esa axborot bilan ishlash standart usullari va 
vositalarini yetarli darajada samarasiz qilib qo‘yadi. Shunday qilib, katta 
ma’lumotlar texnologiyasi bu katta hajmdagi axborot asosida qaror qabul qilish 
vositasidir. Katta ma’lumotlar boshlang‘ich ma’lumotlar katta tanlamasi mavjud 
bo‘lgan joylarda paydo bo‘ladi. Ularning asosida makro darajadagi hodisalarni 
tahlil va bashorat qilish, ijtimoiy xulq-atvor modellarini o‘rganish, shuningdek, 
ilmiy tajribalar statistika ma’lumotalari asosida trendlarni aniqlash mumkin. Tijorat 
loyihalari uchun ham, davlat loyihalari uchun ham katra ma’lumotlar sohasidagi 
asosiy muammo – ma’lumotlarni yakuniy qo‘llash bo‘yicha vazifalarni 
boshlang‘ich 
ma’lumotlar 
asosida 
amalga 
oshirish 
hisoblanadi. 
Tahlil 
algoritmidagi eng so‘nggi zamonaviy trendlarni biladigan va kelgusi hisob-kitoblar 
tezligini baholay oladiganlar emas, balki ushbu texnologiyalarni qo‘llash asosida 
uzoq muddatli va asoslangan moliyaviy modellar yarata oladiganlar bugungi kunda 
katta ma’lumotlar sohasidagi ekspertlar hisoblanadi. Hozirgi kunga kelib, katta 
ma’lumotlami qayta ishlashga imkon beradigan ko‘p sonli usullar va kompleks 
dasturiy mahsulotlar ishlab chiqaradigan kompaniyalar mavjud. Masalan, IBM, 
Oracle, Microsoft, Hewlett-Packard, EMC, Apache Softvare Foundation 
(HADOOP) va boshqalar. Katta ma’lumotlar bilan ishlash uchun zarur bo‘lgan 
axborot manbalari bo‘lib, quyidagilar xizmat qilishi mumkin: 
Internetda foydalauuvchilar xulq-atvori loglari; avtomobillardan transport 
kompaniyaga keladigan GPS-signallar; bankning barcha mijozlari tranzaksiyalari 
haqidagi axborotlar; yirik chakana tarmoqdagi barcha xaridlari haqidagi 
axborotlar; ko‘p sonli shahar IP-video kameralaridan olingan axborotlar; sanoat 
interneti texnologiyalari bilan jihozlangan katta ishlab chiqarish datchiklaridan 

---

kelgan axborotlar va boshqalar.