Mavzu : Kar o'quvchilarning axloqiy tarbiyasini tashkil etish shakillari

 
 

---

 
 
Kirish 
O‘zbekistonimizga mos tarixiy, milliy, an’anaviy va iqtisodiy vaziyat va 
xususiyatlami inobatga olmasdan turib, “bozor iqtisodiyotining shiddatli girdobiga 
o‘zingni tashlasang, uning o‘zi ko‘zlangan manzilga olib chiqadi” degan xom-
hayollardan butunlay voz kechdik. Va bugungi kunda butun dunyoda tan olingan, 
“o‘zbek modeli” deb nom olgan jamiyatimizni tubdan isloh etish, erkinlashtirish, 
demokratik yangi davlat qurish, uni modernizatsiya qilish bo‘yicha puxta 
o‘ylangan taraqqiyot yo‘limizni tanlab oldik. 
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan olamshumul o‘zgarishlar, shahar va 
qishloqlarimizning qiyofasi tobora chiroy ochib, aholimizning farovonligi yuksalib 
borayotgani haqida gapirganda, bunday yangilanishlaming g‘oyat muhim 
manbalari - avvalo, odamlarimizning ongu tafakkuri, dunyoqarashi va kayfiyati 
tubdan o‘zgarib, ulaming yon-atrofimizda ro‘y berayotgan voqea - hodisalarga 
daxldorlik hissi, ertangi kunga munosabati va ishonchi tobora mustahkamlanib, 
siyosiy saviyasi va huquqiy madaniyati o‘sib borayotgani haqida alohida to‘xtalish 
lozim. Mamlakatimiz Asosiy qonunining 78-moddasiga muvofiq, mamlakatni 
modernizatsiya qilish, jamiyatimizni isloh etish va demokratlashtirishni 
ta’minlashda muhim o‘rin va javobgarlik Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va 
Senatiga yuklangan.O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 
2017 yil 7 fevraldagi «O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha 
Harakatlar strategiyasi to'g'risida»gi farmoni xalqimiz tomonidan mamnuniyat 
bilan kutib olindi. Unda yaqin besh yillikda mamlakatiMustaqillik yillarida 
O'zbekiston o'zining boy tarixiga tayanib, porloq istiqbolini qurayotgan davlat, 
hamjihat xalq, eng tez rivojlanayotgan mamlakat sifatida dunyoga tanildi. 
1 
Шавкат Мирзиёев. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистан Давлатини биргаликда барпо этамиз. Узбекистан Республикаси Президенти 

---

лавозимига киришиш тантанали маросимига багишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги нутки. Т.: “Узбекистан”, 2016. 
2 
kun.uz/news/time/ 
2017-2021 -yillar-uchun-harakatlar-strategiyasi Prezidentimiz Shavkat 
Mirziyoyev rahbarligida boshlangan, hayotga tatbiq etilayotgan izchil islohotlar, 
amaliy sa'y-harakatlar yangi taraqqiyot marralarini egallash, zamon shiddatiga mos 
tarzda rivojlanish, xalqimiz manfaatlarini ta'minlashga qaratilgani bilan g’oyat 
ahamiyatlidir. miz zabt etishi nazarda tutilgan ulkan dovonlar, xalqimiz hayot 
darajasini yuksaltirishning mexanizmlari aniq belgilab berilgan. Mamlakatini 
rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi belgilangan. Bular davlat va jamiyat 
qurilishini takomillashtirish, qonun ustuvorligini ta'minlash va sud-huquq tizimini 
yanada isloh qilish, iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish, ijtimoiy 
sohani rivojlantirish, xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni 
ta'minlash, chuqur o’ylangan, o'zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosat 
yuritish hisoblanadi.Harakatlar strategiyasini ishlab chiqishda davlat hamda 
jamoatchilik institutlarining keng ishtirok etishi mazkur dasturilamal hujjatning 
hayotiyligi va zamon talablariga muvofiqligini belgilab berdi. Ushbu muhim 
jarayonda davlat hamda jamiyat salohiyatini, sa'y-harakatini birlashtirish ham 
Strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirishda dolzarb ahamiyat kasb etadi. Birgina 
2017 yilda Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarga binoan, Oliy Majlis 
palatalari 50 ta qonun loyihasi ustida ish olib borishi kerak bo’ladi. Ulardan 18 tasi 
mutlaqo yangi qonun bo’lsa, 30 dan ortig’i amaldagi qonun hujjatlariga o'zgartish 
hamda qo'shimchalar kiritishni ko'zda tutadi. Ushbu hujjatlarning asosiy maqsadi 
jamiyat hayotining barcha jabhasida munosabatlarni tartibga solishni 
takomillashtirishga qaratilgan. Jumladan, davlat va jamiyat qurilishida 17 ta qonun 
loyihasini ishlab chiqish nazarda tutilgan. Qonun ustuvorligini ta'minlash hamda 
sud-huquq tizimini yanada isloh qilishda tegishincha 18 ta qonun loyihasi, 
iqtisodiyotni liberallashtirish sohasida 7 ta, ijtimoiy sohada 4 ta, tashqi siyosiy 
faoliyatda 3 ta qonunni ishlab chiqish belgilangan. Davlatimiz rahbari topshirig'iga 
binoan, joriy Davlat dasturiga Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy 
dasti loyihasini ishlab chiqish vazifasi kiritilgan. Davlat dasturida, shuningde 

---

"Jamoatchilik nazorati to'g'risida”gi, “Huquqiy axborotni tarqatish va und, 
foydalanishni ta'minlash to'g'risida”gi qonun loyihalari singari katta ijtimo 
ahamiyatga ega bo'lgan normativ-huquqiy hujjatlarni tayyorlash belgik berilgan. 
Shuningdek, inklyuziv ta’limni joriy qilishga kirishish avvalida alohic e'tiborga 
muhtoj bo‘lgan bolaning kamol topishida oila eng samarali maska ekanligi, 
shuningdek bolaning uyda - o‘z oilasida bo‘lishi eng asosiy huquqlarida ekanligi 
g‘oyasiga tayangan holda ish ko‘ra boshlash lozim, deb o‘ylaymiz. O'z bag‘riga 
nogiron bolalami qamrab oluvchi ta’lim muassasasi faqatgina bolanin 
imkoniyatlarinigina emas, balki o‘qitishning sifati hamda maktabdagi sharoi 
nogiron bolaning jismoniy imkoniyatlariga moslashgan bo‘lishi bilan bog‘liq 
muammolarni hal qilishi lozim. Shunday qilib, inklyuziv ta’limni amalgi 
oshirayotgan ta’lim muassasasi xodimlari o‘z faoliyatlarida avvalambor quyidagi 
omillarga amal qilishlari lozim: 
- 
har bir bola umumta’lim maktabida ta’lim olish huquqiga ega; 
- 
bola uchun sharoitlar faqatgina uning nuqsonlaridan kelib chiqqan holda 
emas, balki imkoniyatlariga ko‘ra ham moslashtirilishi kerak; 
- nogiron bolaga umumiy ta’lim berish bilan birga korreksion yordam ko‘rsatish 
ham lozim; 
- bola maktabda olib borilayotgan jarayonga muvaffaqiyatli 
uyg‘unlashib ketishi uchun uning atrofmi o‘rab turgan kattalar va tengdoshlarining 
hamkorlikdagi ta’siri zarur. Oʼzbekiston Respublikasida ayni vaqtda yosh avlodni 
tarbiyalab voyaga yetkazishga qaratilgan jarayonda quyidagi vazifalarni hal etish 
muhim ahamiyat kasb etmoqda: 
a) yoshlarni ijtimoiy hayotga tayyorlash, ularda keng dunyoqarashni tarkib 
toptirish, oʼz shaxsiy turmushiga maqsadli yondoshish, reja va amal birligi hissini 
uygʼotish;
b) oʼquvchilarni milliy va umuminsoniy qadriyatlardan ogoh etish, chuqur 
bilimga, tafakkurga ega yoshlarni tarbiyalash malakalarini tobora boyitish;
v) umuminsoniy axloq meʼyorlarinn anglashni (odamiylik, kamtarlik, oʼzaro 

---

yordam, mehr-muhabbat, muruvvat, adolatnn yoqlash, axloqsizlikka qarshi nafrat 
va hokazolar), muomila odobi, yuksak madaniyatni oʼquvchilarda qaror toptirishga 
erishish;
g) huquqiy va axloqny meʼyorlarga hurmat ruhida yondashish, oʼquvchilarda 
fuqarolik tuygʼusini, ijtimoiy burchga masʼullikni qaror toptirish;
d) tarbiyani muhofaza qilish, ekologik muvozanatni yuzaga keltirish 
borasidagi masʼuliyatni tarkib toptirish;
e) vatanparvarlik va baynalminallik tuygʼusini shakllantirish, oʼzga millat va 
xalqlar qarashlariga hurmatnn, huquq va burchlarni kamsntmaslik tuygʼusini qaror 
toptirish;
z) mustaqil davlat-Oʼzbekistoi Respublikasining ichki va tashqi siyosatiga 
toʼgʼri va xolisona baho berishga oʼrgatish;
i) insonni oliy qadriyat sifatida qadrlash, unnng shaʼni, ornomusi, qadr-
qimmati, huquq va burchlariii himoya qilishga oʼrgatish va boshqalar. Oʼzbekiston 
Respublikasida olib borilayotgai ijtimoiy tarbiyaning umumiy vazifalari shulardan 
iborat. www.ziyouz.com kutubxonasi Shu bilan birga tarbiya turlari axloqiy, aqliy, 
jismoniy, estetik, ekolognk, iqtisodiy, huquqiy va mafkuraviy tarbiyalar oʼzinnng 
xususiy maqsadndan kelib chiqqan bir qator vazifalarni amalga oshiradi. 
Chunonchi: 
1. Аxloqiy tarbiyani tashkil etish jarayonida oʼquvchilarni ijtimoiy-axloqiy 
meʼyorlar mazmunidan xabardor etish, ularga axloqiy meʼyorlarning ijtimoiy 
hayotdagi ahamnyatnni tushuntirish, ularda ijtimoiy-axloqiy meʼbrlar (talab va 
taqnqlar)ga nisbatan hurmat hnssinn qaror toptirish asosida aqliy ong madaniyatini 
shakllantirish.
2. Аqliy tarbiyani yoʼlga qoʼyish chogʼida oʼquvchilarni ilm-fan, texnika va 
texnologiya borasida qoʼlga kiritilayotgan yutuqlardan, yangilik va kashfiyotlardan 
boxabar etish, ularga ijtimoiy fanlar asoslari xususidagi bilimlarni berish tarzida 
ularda tafakkur qobiliyatini qaror toptirish, dunyoqarashini shakllantirish.
3. Jismoniy tarbiyani tashkil etish jarayonida oʼquvchilarda oʼz sogʼliqlarini 

---

saqlash va mustahkamlash, organizmni chiniqtirish, jismoniy jihatdan toʼgʼri 
rivojlanishni hamda uning ishlash qobilyatini oshirish borasida gʼamxoʼrlik qilish 
tuygʼusini yuzaga keltirish, ularda yangi harakat turlari borasida koʼnikma va 
malakalarni hosil qilish, ularni maxsus bilimlar bilan qurollantirish, 
oʼquvchilarning yoshiga va jinsiga muvofiq keladigan (kuch, tezkorlik, 
chaqqonlik, sabot -matonat, chidam, iroda va tavsifni qaror toptirish) asosiy harakat 
sifatlarini rivojlantirish, ularda shaxsiy gigienani saqlashga nisbatan ongli 
munosabatlarni tarbiyalash.
4. Estetik tarbiyani olib borish jarayonida oʼquvchilarda estetik his-tuygʼu, 
estetik didni tarbiyalash, ularning ijodiy qobiliyatlarini taraqqiy ettirish, estetik 
madaniyatini shakllantirish.
5. Ekologik tarbiyani olib borish chogʼida oʼquvchilarga ekologik bilimlar 
berish asosida shaxs, jamiyat va tabiat birligi hamda aloqadorligini oʼquvchilarga 
tushuntirish, ularda ekologiyaning inson, insoniyat, jamiyat taraqqiyotidagi muhim 
oʼrni va ahamiyati borasida tushunchalarni qaror toptirish, shuningdek, ekologik 
madaniyatni shakllantirish. www.ziyouz.com kutubxonasi
6. Iqtisodiy tarbiyani tashkil etish jarayonida oʼquvchilarga iqtisodiy 
bilimlarni berish asosida mamlakat iqtisodiy barqarorligini taʼminlash, bozor 
infrastrukturasi qoidalariga amal qilish, nchki bozorni toʼldirish, kichik va oʼrta 
biznesni yaratish borasidagi faoliyat jarayonida ipggirok etish, koʼnikma va 
malakalarni hosil qilish, inson mehnati bilan bunyod etilgan moddiy boyliklarni 
asrash, ularni koʼpaytirish borasida qaygʼurish tuygʼularini qaror toptirish, 
iqgisodiy madaniyatni shakllantirish.
7. Huquqiy tarbiyani tashknl etish jarayonida oʼquvchilarga davlat 
Konstitutsiyasi haqidagi taʼlimotni, chunonchi, fuqarolik, oila, mehnat, xoʼjalik 
maʼmuriy, nafaqa, sud nshlarini yuritish va boshqarish huquqlarinnng maʼnosinn 
tushuntirish, ular ongiga ijtimoiy-huquqiy meʼyorlarning shaxs va jamiyat 
hayotidagi ahamiyati haqidagi tasavvurga ega boʼlishlarnni taʼminlash, ularda 
huquqiy ong, shuningdek, huquqiy faoliyatni tashkil etish borasidagi koʼnikma va 

---

malakalarni hosil qilish, huquqiy madaniyatni shakllantirish. 
8. Gʼoyaviy va mafkuraviy bilimlarni berish, Oʼzbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi, fuqarolnk jamiyati asoslari, milliy davlat tuzilishi, shuningdek, 
Oʼzbekiston Respublikasi ichki va tashqi mafkurasi mazmunini oʼrganishni 
taʼminlash asosida oʼquvchilarda mafkuraviy faoliyat koʼnikma va malakalarini 
qaror toptirish, mafkuraviy madaniyatiin shakllantirish va boshqalar.
Tarbiya mazmunida oldinga qoʼyilgan maqsad va vaznfalarga muvofiq 
oʼquvchilar tomonidan oʼzlashtirilishi lozim boʼlgan bilim, ko`nikma va malakalar, 
shaxs xulq-atvori hamda sifatlarinnng mohiyatnni aks ettiradi. Tarbiya mazmuni 
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot, kishilik munosabatlari mohnyati va darajasi, 
shuningdek, jamiyat mafkurasi gʼoyalaridan kelib chiqqan holda belgilanadi. 
Ta`limda olib boriladigan barcha fanlar sistemasi о‘quvchilarni ijtimoy foydali 
mehnat, fazoda mo`ljal olish, nuqsonni korreksiyalashga xizmat qiladi. 
Boshlang‘ich bilimlar yagona majmuani yaratadi, zaruriy metodologik tasavurlarni 
va fikrlashning mantiqiy tuzilishlarini shakllantirishga yо‘naltirilgan bо‘ladi.