|
Sakrash, uloqtirish va muvozanat saqlashga о‘rgatish. Sakrashlar. atsiklik tipdagi harakatdir. Unda sikllar takrori yо‘q va sakrashning butun jarayoni bir tugal harakatdan iboratdir. Sakrashda harakat elementlarining muayyan izchilligi va ritm mavjud.
Sakrash tо‘rt bosqichdan iborat:
Tayyorlov bosqichi – dastlabki holatda turish yoki yugurib kelish.
Asosiy bosqich – depsinish.
Parvoz etish.
Oxirgi bosqich – yerga tushish.
Turgan joydan sakrashdagi tayyorgarlik bosqichi quyidagicha bо‘ladi: chо‘qqayib, gavda umumiy og‘irlik markazi pasaytiradi, qо‘llar juda kuchli siltash maqsadida orqaga uzatiladi, oyoq shakllari keyingi bosqichda yaxshi qisqarishi uchun chо‘ziladi.
Asosiy bosqich itarilish va parvozdir. Itarilish parvozining dastlabki tezligi va tо‘g‘ri yо‘nalishini ta’minlaydigan yozuvchi mushaklarning kuchli qisqarishi bilan bog‘liqdir, parvoz kо‘tarilish va yerga tushishga tayyorlanishda gavdaga kerakli xolat baxsh etadi.
Yakunlovchi bosqich – yerga tushish parvozning keskin chayqalmasdan va zarbsiz tuganlanishidir. Bunda muvozanatni saqlash uchun barcha harakatlar koordinatsiyasi zarur. Sakrashning ham turli turlaridan foydalaniladi: turgan joyidan uzunlikka sakrash, yugurib kelib uzunlikka sakrash, chuqurlikka sakrash.
Turgan joyidan (ip, uncha katta bо‘lmagan kubik ustidan) va yugurib kelib (50sm kam bо‘lmagan) balandlikka sakrashda avval oyoq uchida qо‘nilib sо‘ng oyoq kafti tо‘liq bosiladi, bu oyoq kaftining amartizatsiya rolini о‘ynashga imkon beradi. Chuqurlikka sakrashda sakrab tushishda avval oyoq uchida tushiladi, sо‘ng oyoq tо‘la bosiladi.
Uzoqqa sakrashda tik turgan joydan sakrashda tayyorgarlik bosqichi chо‘ktirish, tananing umumiy og‘irlik markazini tushirish, itarish paytida qо‘llarni kuchliroq tebranish uchun orqaga qaytarish, oyoq mushaklarining keyingi bosqichda yaxshiroq qisqarishi uchun chо‘zishdan iborat. (8-rasmga qarang) ...
Bolalar bir joydan uzunlikka sakrash qobiliyatini mustaqil ravishda о‘zlashtira olmaydilar. Ushbu harakatdagi maxsus mashg‘ulotlar yordamida bolalar uni tezda о‘rganadilar. 2,5 yoshida bolalar uzunlikdan joydan 10 dan 25 sm gacha, 3 yoshga qadar - 25-40 sm masofaga sakraydilar.
S.Y.Layzane fikriga kо‘ra, bu davrda sezilarli sifat о‘zgarishlari sodir bо‘ladi: baquvvat turtki paydo bо‘ladi, sakrashdan oldin chо‘ktirish, ikki oyoqqa tushish.
Keyingi yillarda bola sakrash qobiliyatini, uning sifat va miqdor kо‘rsatkichlarini tezda yaxshilaydi.
Yugurishdan sakrashda - tezlashtiruvchi yugurish, bir oyoq bilan uchishga tо‘xtovsiz о‘tish (9-rasmga qarang).
Asosiy bosqich - parvoz va parvoz. Repulsiya ekstansor muskullarining kuchli qisqarishi bilan bog‘liq bо‘lib, ular dastlabki uchish tezligini va tо‘g‘ri yo’nalishni ta’minlaydi; parvoz kо‘tarilayotganda tanaga kerakli holatni beradi va qо‘nish uchun tayyorgarlikni ta’minlaydi.
Oxirgi bosqich - qо‘nish, parvozning keskin zarba va tebranishlarsiz tugashi. Bir vaqtning о‘zida muvozanatni saqlash uchun barcha harakatlarni muvofiqlashtirish zarur.
Uzoqqa sakrab turish holatida (100 sm dan kam bо‘lmagan) va yugurishdan (180-190 sm dan kam bо‘lmagan holda) qо‘nish darhol ikkala oyog‘ida, tovonidan butun oyoqqa qadar sodir bо‘ladi.
Bir joydan (shnurdan, kichkina kubikdan) va yugurishdan (kamida 50 sm) baland sakrash avval barmoqlar ustiga tushishni talab qiladi, sо‘ngra butun oyoq bо‘ylab aylanib о‘tiladi, bu esa oyoq amortizator rolini bajarishga imkon beradi. (10-rasmga qarang). Chuqurlikka sakrashda (sakrashda), qо‘nish oyoq barmoqlari bilan bajarilganda, sо‘ngra butun oyoqqa tushganda ham xuddi shunday bо‘ladi. Egilgan oyoqlarga tushish yumshoqligi itarish kuchining bо‘g‘imdan bо‘g‘inga asta-sekin harakatlanishini ta’minlaydi va ichki a’zolar va miyani miya chayqalishidan, shuningdek oyoqni tekis oyoqlardan himoya qiladi. Tizimli mashqlar jarayonida bolalar asta-sekin harakatlarni zaruriy muvofiqlashtirishni rivojlantiradilar. Bunday holda, proprioseptiv sezgirlik, vestibulyar apparatlar va kо‘rish bilan bog‘liq bо‘lgan shartli refleksli vosita reaksiyalari muhim rol о‘ynaydi. Sakrash uchun miya yarim korteksining ma’lum darajada rivojlanish darajasi, oyoq-qо‘l suyaklari mustahkamligi, mushaklar va kо‘zning elastikligi talab etiladi. Ushbu barcha fazilatlarning rivojlanishi mashqlar paytida sodir bо‘ladi; ularning yordami bilan miya yarim korteksining harakat markazlari faollashadi, uning funksiyalari va shuning uchun harakatlarni boshqarish qobiliyati yaxshilanadi.
Bolaning tanasida sakrashning fiziologik ta’siri juda muhimdir, shuning uchun bolalar bilan mashq bajarishda dozani kuzatish, sakrashga olib keladigan mashqlarni bajarish va barcha bolalarning holatini diqqat bilan kuzatib borish kerak.
Sakrash mahoratini rivojlantirish hayotning 1-yilida tо‘liq shakllanishidan ancha oldin boshlanadi, kattalar kо‘magi bilan bolalar erdan uzilmagan holda ikki oyog‘ida ritmik tarzda chо‘ktirishni boshlaydilar, sо‘ngra ritmik sakrashni boshlaydilar. 2 yoshga kelib, bolalar oyoqlarini tuproqdan bir oz kо‘tarib, о‘z joylarida mustaqil ravishda chayqalish, bahorda sakrash qobiliyatiga ega bо‘ladilar. Bolalarga chuqur sakrash (sakrash) va uzunlikdan sakrash (polda yotgan ikkita arqon yoki ikkita chiziq orqali) bolalar uchun balandlikka sakrashdan osonroqdir.
Tizimli mashqlarni bajarish bilan 2,5 yoshdagi bolalarning uchdan bir qismi ozmi-kо‘pmi aniq oyoq barmoqlari ustida о‘z joylariga sakrab о‘tishlari va 20 sm balandlikdan sakrashlari mumkin.3 yoshga kelib bolalarning 90% i allaqachon mahoratni egallagan, ammo balandlikdan sakrashda ular deyarli butun oyoqqa tushadilar.
Hayotning 5-yilidagi bola oldinga siljish bilan osongina sakrab, 15-20 sm balandlikdan sakrab, oyoq barmoqlariga yumshoqroq chо‘kib, butun oyoq; u boshlang‘ich pozitsiyasini kuzatib, uzoqdan sakrashni (50-60 sm) aniqroq bajaradi.
Sakrashni о‘rganishda asosiy e’tibor yumshoq tushishga qaratiladi. Asta-sekin, eng oddiy mashqlar joriy etilib, bolalarni sakrash texnikasini yanada о‘zlashtirishga tayyorlanmoqda (oyoqlarning boshlang‘ich holatida parallel joylashishi, oyoqlarini tizzadan bukish - "buloq", qо‘llarning erkin harakatlanishi). Masofa kattalashadi (70 sm dan kam bо‘lmagan).
Do'stlaringiz bilan baham: |
