Mavzu : Sulfat kislotaning olinishi va xossalari.

Mavzu : Sulfat kislotaning olinishi va xossalari.

( 8 – sinflar uchun mustahkamlash darsi.)

Darsning maqsadi :

• 
  Ta’limiy : o’quvchilarga kislotalarning olinishi, fizik, kimyoviy xossalari haqida ma’lumot berish.
  
• 
  Ta’limiy: ko’z bilan ko’rib, qo’l bilan bajarib ishonch hosil qilish tuyg’usini tarbiyalash.
  
• 
  Rivojlantiruvchi: o’quvchilarning bilim darajasini oshirish, fikrlash doirasini kengaytirish, kimyo faniga qiziqishini oshirish, izlanishga undash.
  

Dars uslubi : “ Kimyoviy diktant ”, “ Baliq skeleti ” metodlari, “ Mosini top ” o’yini.

Dars jihozlari: Mendeleyev davriy jadvali, magnit doska, multimedia vositasi, shtativ, probirkalar va stakan.

Kerakli laboratoriya reaktivlari: sulfat kislota eritmasi, bariy xlorid eritmasi, rux metali va shakar.

Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: o’quvchilar bilan salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchi axborotini tinglash.
   
2. 
   O’tilgan mavzuni so’rash.
   

Har bir o’quvchiga kimyoviy diktant matni tarqatiladi. O’quvchilar nuqtalar o’rniga mos javoblarni 2 daqiqa ichida yozadilar. Vaqt tugagach, matn materiali juftliklarda almashtirilib, proyektor orqali ekranda namoyish etilgan kalit so’zlar asosida tekshiriladi.

Kimyoviy diktant matni :

Oltingugurt (IV) oksidining suvdagi eritmasi …. deyiladi….. da sulfit kislota xlorid yoki sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi. …. da oltingugurt (IV) oksidi metal sulfidlarni havoda kuydirib olinadi. …. suv bilan oson reaksiyaga kirishib, sulfat kislota hosil qiladi. Kislotalarni suyultirishda suvga … idish devori bo’ylab oz – ozdan quyiladi.

Kalit so’zlar : sulfit kislota, laboratoriyada, sanoatda , oltingugurt (VI) oksidi, kislota.

3. 
   Yangi mavzu bayoni.
   

Videproyektor orqali ekranda sulfat kislota (H₂SO₄)ning molekulyar, elektron va tuzilish formulalari namoyish etiladi.

Olinishi:

Sulfat kislotani olish uchun quyidagi formula asosida boradigan kimyoviy reaksiyalarni amalga oshirish kerak:

FeS₂ → SO₂ → SO₃ → H₂ SO₄

Reaksiya tenglamalarini o’quvchilarning o’zlarini daftarlariga mustaqil yozadilar va ekranda namoyish etilgan to’g’ri javob bilan solishtiradilar.

1. 
   4 Fe S₂ + 11 O₂ → Fe ₂O₃ + 8 SO₂
   
2. 
   2 SO₂ + O₂ → 2 SO₃ + Q
   
3. 
   SO₃ + H ₂O → H₂SO₄ + Q
   

Fizik xossalari haqida ma’lumot beriladi:

Rangsiz, hidsiz, og’ir moysimon, 96 foizli sulfat kislotaning zichligi 1,84 g / sm³. Suvda eritilganda juda ko’p issiqlik ajralib chiqadi. Sulfat kislotasini suyultirishda uni suvga idish devori bo’ylab oz – ozdan aralashtirib qo’yish kerak. Ammo suvni sulfat kislotasiga quyish mumkin emas. Kislotalar bilan ishlashda texnika xavfsizligi qoidasiga rioya qilish kerak. Agar sulfat kislota teriga tushsa kuydiradi. Kuyish yuz berganda , avval ko’p miqdordagi suv,so’ngra soda yoki ammiak eritmasi bilan ho’llab, yana suv bilan yuvib tashlash kerak.

Kimyoviy xossalari haqida ma’lumot beriladi:

Suyultirilgan sulfat kislota bilan konsetrlangan sulfat kislota xossalari bilan bir – biridan farq qiladi. Suyultirilgan sulfat kislota barcha kislotalarga xos bo’lgan reaksiyalarni beradi.

“ Baliq skeleti ” metodi asosida o’quvchilarga o’rgatiladi va ekranda namoyish etiladi.

H₂SO₄ Zn CuO NaOH Ca₃(PO₄)₂ BaCl₂

1. 
   Zn + H₂SO₄ → ZnSO₄ + H₂ ↑ (tajriba bajarib ko’rsatiladi).
   
2. 
   CuO + H₂SO₄ → CuSO₄ + H₂O
   
3. 
   2 NaOH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + 2 H₂O
   
4. 
   Ca₃(PO₄)₂ + 3 H₂SO₄ → 3 CaSO₄ + 2 H₃PO₄
   
5. 
   Suvdan sut hosil qilish tajribasi bajarib ko’rsatiladi:
   

BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + 2 HCl

Bu reaksiya sulfat ioni uchun sifat reaksiyasi hisoblanadi.

Konsetrlangan sulfat kislota qog’oz, yog’och, shakardagi suvni tortib olib, uni ko’mirga aylantiradi.

“ Qora keks ” hosil qilish reaksiyasi ko’rsatib beriladi :

C₁₂H₂₂O₁₁ + H₂SO₄ → 12 C + H₂SO₄ ∙ 11 H₂O

C ₆ H₁₀ O₅ + H₂SO₄ → 6 C + H₂SO₄ ∙ 5 H₂O

Sulfat kislotaning birikmalari va ishlatilish sohalari ekranda namoyish etiladi.

4. 
   Darsni mustahkamlash.
   

1. 
   13 gramm rux kerakli miqdordagi sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishganda, normal sharoitda necha litr gaz ajralib chiqadi ?
   
2. 
   “ Mosini top ” o’yini.
   

Temir kuporosi

2CaSO₄ ∙ H₂O

Alebastr

CaSO₄ ∙ 2 H₂O

Na₂SO₄ ∙ 10 H₂O

Mis kuporosi

Gips

CuSO₄ ∙ 5 H₂O



Glauber tuzi

FeSO₄ ∙ 7 H₂O

O’quvchilarning javoblari ekrandagi javoblar bilan solishtiriladi va baholanadi.

5. 
   Uyga vazifa.
   

1. 
   Sulfat kislota mavzusi bo’yicha 15 ta so’zdan iborat anogramma tuzib kelish.
   
2. 
   “ Baliq skeleti ” metodi asosida kimyoviy reaksiyalar yozib kelish.
   

Matluba Mirzaolimova.

Toshkent viloyati Zangiota tumanidagi 14 – umumta’lim maktabining kimyo fani o’qituvchisi.

“Umumta’lim fanlari metodikasi ” 2016 – yil fevral/ 2 (62)- son, 16 – 17 – betlar.