1
Mavzu: Atmosfera havosini changdan tozalash.
Reja:
1.
Changning asosiy xossalari.
2.
Changni
gravitatsion, inersion, markazdan qochma kuch asosida,
ho„llash, elektrostatik usullar bilan tozalash.
3.
Chang tozalovchi jihozlar.
Chang (aerozol) - turli kattalikdagi havoda uchib yuruvchi zarrachalardir.
Paxtani dastlabki ishlash zavodlarida, to„qimachilik
fabrikalarining titish, savash,
tarash va o„rash sexlarida, pillakashlik, poyafzal, tikuvchilik
fabrikalarida va
boshqa ko„pgina korxonalardagi texnologik jarayonlar natijasida juda ko„p
miqdorda chang ajralib chiqadi.
Chang ushlash jarayonini qiyinlashtiruvchi o„ziga xos xususiyatlarga ega
bo„lgan
paxta changi
o„z tarkibida mineral va organik changlarga ega. U yong„in
xavfiga ega bo„lib, o„tirgan yuzadan ketishi qiyin va o„simliklarga o„tirganda
ularni halok qiladi. Ishlab chiqarishda ishlayotgan ishchi yoki xizmatchilar changli
havodan nafas olganda ularning nafas yo„lllariga chang o„tirib qoladi. Buning
natjasida yuzaki nafas olish sodir bo„ladi va bu inson organizmiga salbiy ta‟sir
qiladi va har xil kasalliklarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun ham changli havo
tozalanishi talab etiladi. Havoni changdan tozalashdan maqsad xonaning ish
mintaqasidagi havoda chang konsentratsiyasi chegaraviy mumkin bo„lgan
miqdordan (
ChMM
) oshib ketmasligini ta‟minlashdan iboratdir.
To„qimachilik xom ashyosini qayta ishlash korxonalari
murakkab tarkibli
chang ajratib chiqaradi. Bunda ayniqsa paxta zavodlari yaqqol ko„zga tashlanadi.
Ulardan ajralib chiqadigan chang qo„yidagi uch xil fraksiyaga ega bo„ladi:
a) o„lchamlari 0,05mm gacha bo„lgan, mayda tuproq zarrachalari (umumiy
massaning 25% gacha bo„lishi mumkin);
b) qurigan barg, shona va o„simlikning tolaga aralashib qolgan iflosliklari;
v) uzilgan va butun tolalar.
Ushbu uch turli fraksiyaning o„zaro aralash holda bo„lishi hozirda
qo„llanayotgan chang ushlagichlar ishini qiyinlashtiradi. Chunki mayda fraksiyali
changlarni ushlashga mo„ljallangan chang ushlagichlarni ko„zi tez orada tolali
changlar bilan tiqilib qoladi va aksincha tolali va yirik zarralarga mo„ljallangan
chang ushlagichlar esa mayda tuproq zarrachalarini o„tkazib yuboradi. Shunday
qilib, paxta zavodlari sharoitida chang ushlagichlarni tanlash o„ziga xos
murakkablikka ega. Shuning uchun to„qimachilik va
yengil sanoat korxonalarida
uskunalardan chiqayotgan changli havoni tozalash quyidagi tamoyilga asoslanadi:
dastavval oddiy chang ushlagichlarda (chang kameralari, siklonlar va hok.) yirik
2
fraksiyali zarrachalar ushlab qolinadi, so„ngra
ikkinchi bosqichda turli
konstruktsiyaga ega bo„lgan murakkab filtrlarda mayda chang zarrachalari
ushlanadi.
Chang ushlagichlarni samarali ishlashida changning dispersligi (katta-
kichikligi), chang zarrachalarinng shakli (tolali, granulali va boshq.),
yopishqoqligi, namlanishi va yonuvchanligi e‟tiborga olinadi.
GOST 12.2.043 - 98 “Chang tutgich jihozlar. Klassifikatsiya” terminiga
muvofiq chang tutgichlar ikki kategoriyaga bo„linadi: ya‟ni quruq va ho„l usulda
chang ushlovchi uskunalarga bo„linadi.
Quruq
chang
ushlagichlar
:
gravitatsion,
inersion,
filtrlovchi
va
elektrfiltrlarga bo„linadi.
Ho‘l chang ushlagichlar
ga: ho„l siklonlar, skubberlar, ko„pikli va barbotajli
chang ushlagichlar kiradi.
Havoni uchib yuruvchi qattiq zarrachalardan tozalash jarayoni bir necha
kattaliklar
bilan harakterlanadi, ularning eng asosiysi uskunaning chang ushlab
qolish samaradorligi hisoblanadi.
Chang tutgichlarning samaradorligi
quyidagi ko„rsatkichlar bilan
belgilanadi: havoni tozalash darajasi, uskunaning ishlash samaradorligi, solishtirma
yuklanish, chang sig„imi, aerodinamik qarshiligi va solishtirma energiya sarfi.
Uskunaning ishlash samaradorligi havodagi changning
qancha miqdori ushlab
qolinganligi bilan belgilanadi va foizlarda hisoblanadi. Masalan: uskunaga M
1
kg
chang kirdi, unda M
2
kg chang ushlab qolindi, uning samaradorligi:
100
1
2
М
М
% (1)
Odatda bu kattalik uskunaga kirayotgan va undan chiqayotgan havodagi
chang konsentratsiyasi bilan aniqlanadi:
100
к
ч
к
С
С
С
% (2)
bu yerda, C
k
, C
ч
mos ravishda havo tozalamasdan oldin kirayotgan va
tozalangandan keyin chiqayotgan havodagi changning konsentratsiyasi, mg/m
3
.
Changli havo bir nechta bosqichda tozalanganda
uskunaning umumiy
samaradorligi ushbu formuladan aniqlanadi:
n
ум
1
1
1
1
1
3
2
1
(3)
bu yerda:
ум
- chang tutgichlarning umumiy samaradorligi,
