|
Reja: 1.Deformatsiya va uning turlari 2.Buralalish deformatsiyasi 3. Mustahkamlik va bikrlikka hisoblash - Detalni mustahkamlikka va ishonchli ishlashini hisoblashda materialni bir jinsli, yaxlit, orasida bo'shliq yo‘q, va’ni butun hajmi bo‘yicha fizik-mexanik xossasi bir xil bo'ladi deb qaraladi. Materiallar asosan izotrop, ya’ni materialning har bir nuqtasida deformatsiya va kuchlanish hamma yo‘nalishlarda bir xil bo’ladi deb qaraladi. Shuningdek, materialning hisobi modelida materiallar quyidagi fizik xususiyatlaiga, ya’ni deformatsiyalanuvchanlik, mustahkamlik, oquvchanlik va boshqa xususiyatlarga ega aeb hisoblanadi.
- Mustahkamlik — konstruksiya elementlami tashqi kuch ta’sirida yemirilishga (sinishiga, uzilishiga) qarshilik ko'rsatish xususiyatidir.
- Deformatsiya—iismlaming tashqi kuch ta’sirida o‘z o‘lcham-larini va shaklini o‘zgartirisndir. Agar jismaa tashqi kuch ta'sirida hosil bo‘lgan deformatsiya jismdan kuch olmgach yo‘qolib ketsa bunday deformatsiya elastik deformatsiya va aksincha, jismda tashqi kuch olinganaa deformatsiya yo‘qolmasa, bunday deformatsiya qoldiq yoki plastik deformatsiya deb ataladi.
- Shakl modeli — Konstruksiya elementlarni geometrik shakli har xil bo‘ladi, masalan, yopiq uzatma, tishli g‘ildirak, yulduzcha va boshqalar. Hisoblash jarayomda elementlami sodaalashtirib brus, plastinka, qobiq shakllarida olinadi. Brus — ko'ndalang kesim o‘lchamlari uzunlik o'lchamlariga nisbatan kichik bo‘lgan jismlar brus yoki steijen deb ataladi (l,la-rasm) Plastina — qalinligiga nisbatan qolgan ikki o’lchami katta bo‘lgan yassi qattiq jism plastina deyiladi (1,1 b-rasm). Qobiq — qalinligi egnlik radiusiga jismlarga qobiq aeb ataladi (1,1 d - rasm)
- Yuklanish modeli — konstruksiya elementlariga yuklanish jarayonida ta’sir qilavotgan kuchlami bir nuqtaga ta’sir qiluvchi, yoyilma, hajmiy kuchlar sifatida ko‘rish mumkin. Bir nuqtaga ta’sir qiluvchi yoki to‘plangan kuchlar — jismning 0 ‘lcharalariga nisbatan juda kichik sirtiga ta sir qilgan kuchlar to'planagan kuchlar deyiladi (1.2-rasm)
- Yoyilgan kuch — jism sirtidagi yuzaning yoki chiziqning biror qismiga ta’sir qilgan kuchlar yoyilgan kucnlar deyiladi (1.3-rasm). Hajmiy kuch — jismning barcha ichki nuqtalariga ta’sir qiluvchi kuchlar hajmiy kuchlar deyiladi. Kuchlar, bundan tashqari, statik va dinamik kuchlarga bo‘linadi. Agar tezlik o’zgarisni hisobga olinmasa, iismga ta’sir qiluvchi yuklanishning vaqt oralig‘ida o'zgarishi, statik kucn ta sirida bo'ladi.
- Katta tezlikda o‘zgaradigan yoki o'zgaruvcnan tezlikda o'zgaradioan yoki o‘zgaruvchan tezlikda harakatlaiiadigan yuklanish dinamik yuklanish deyiladi.
- Sterjenning ko’ndalang kesimi yuzalarida faqat burovchi momentlargina hosil bo’ladigan deformatsiyalanish holatiga buralish deformatsiyasi deyiladi. Buralish deformatsiyasi amalda juda ko’p uchraydi. Masalan: mashina detallari, inshoot elementlari, vagonlarning o’qlari, tirsakli vallar, fazoviy konstruktsiya elementlari, prujinalarning o’ramlari, boltlar va shunga o’xshashlar buralish deformatsiyasiga qarshilik ko’rsatadi.
- Mashina va inshoot elementlari buralishga ishlashi bilan birga ayrim hollarda egilish yoki siqilishga ham ishlaydi. Ko’ndalang kesim yuzasi turlicha bo’lgan buralishga ishlaydigan sterjenlar ichida texnikada ko’p uchraydigan doiraviy va xalqasimon ko’ndalang kesim yuzasiga ega bo’lgan sterjenlar muhim o’rinni egallaydi.
- Bir uchi bilan mahkamlangan tsilindrik sterjenning, ikkinchi uchining ko’ndalang kesimiga juft kuch ta’sir ettirilsa, sterjenninng erkin ko’ndalang kesimi mahkamlangan kesimga nisbatan aylanib natijada sterjen buraladi. Sterjenning ko’ndalang kesimiga qo’yilgan juft kuch momenti burovchi moment deyiladi va Т bilan belgilanadi.
Buralish deformatsiyasiga misollar - Sterjen buralganda uning ixtiyoriy ko’ndalang kesimidagi burovchi moment kesish usulidan foydalanib aniqlanadi. Buralishga ishlovchi tsilindrik sterjenlarga val deyiladi. Valning mustahkamligini tekshirish, ya’ni uning xavfli kesimini topish uchun sterjen o’qi bo’ylab burovchi momentning o’zgarish qonunini ifodalovchi grafik chizish kerak. O’zgarmas ko’ndalang kesimli sterjenlarning maksimal burovchi moment hosil bo’lgan kesimi xavfli hisoblanadi. Burovchi momentni sterjenь o’qi o’ylab o’zgarish qonunini ko’rsatuvchi grafikka burovchi moment epyurasi deyiladi.
- Ko'ndalang kesimi aylanasimon va halqasimon vallar uchun mustahkamlik sharti.
- bunda, [x] =(0,5÷0,6) [δ]chuz — urinma kuchlanishning ruxsat etilgan qiymati.
- Demak, vallaming mustahkamligini aniqlash uchun burovchi moment T hamda shu val uchun polar qaishiluc momenti Wp ma’lum bo'lishi kerak ekan. Agarda valning diametri a hamda urinma kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati [x] ma’lum bo'lsa, val yordamida uzatish mumkin bo'lgan burovchi moment qiymatni aniqlash mumkin, ya’ni: Wp
Foydalanilgan adabiyotlar - A.Jo’rayev R. Tojiboyev - “Amaliy mexanika” - 2007
- www.hozir.org elektron kutubxona sayti.
Do'stlaringiz bilan baham: |
