Mavzu: Buxoro xonligi madaniyati va san’ati

---

mavzu: Buxoro xonligi madaniyati va san’ati

1.Shayboniyxon va uning sulolasi davri madaniyati

2.Shayboniylar davrida kitobat sanati, xatottlik, miniatyura sanatining rivojlanishi.

3.Ashtarxoniylar sulolasi davridagi san’at va madaniyatdagi o’ziga xoslik. Tasviriy 

san’at

Dashti  qipchokdagi kuchmanchi turkiy qabilalar XU asr boshlariga kelib, Oltin 

O’rdadan ajralib chiqdi. Mustaqil davlat tuzish harakati  boshlandi. Buni 

Abulxayrxon (І4І2-І466) boshqardi. Lekin bu davlatning umri uzoqqa bormadi. 

Abulxayrxon vafotidan keyin bu davlat parchalanib ketdi. Keyinchalik uning nabirasi

Muhammad Shayboniyxon parchalanib ketgan bu davlatni qayta tiklashga 

muyassar bo’ldi. Shayboniyxon bu davlatni tiklabgina qolmay, balki uning hududini 

ancha kengaytirib, yangi davlat tuzishga muyassar bo’ldi. Shayboniyxon o’z 

davlatini kengaytirish rejasi ustida bosh qotirayotgan bir paytda tumuriylar 

saltanatida toju-taxt uchun kurash avjiga chiqdi. Buning ustiga dehqonlar bilan katta

er egalari orasidagi nizolar ham ko’chayib borayotgan edi. Bundan foydalanib 

Shayboniyxon tez orada temuriylar erini birin-ketin o’z erlariga qo’shib ola boshladi 

va qisqa vaqt ichida tumuriylarning asosiy tayanchi bo’lgan Movarounnahr bilan 

Xurosonni o’ziga bo’ysundirib, Sirdaryodan Afronistongacha bo’lgan erdari o’z 

ichiga odgan o’lkan davlat tuzdi.Temurzoda Bobur Shayboniyxon bilan bo’lgan 

urushda (1507) engilib, Afg’onistonga chekinadi . (Abulxayrxon 1412 yili tug’ilgan. 

Chingizxon  nabirasi, Jo’jining o’g’li. Abulxayrxon Sibirda xon unvoniga sazovor 

bo’lgan. U ko’chmanchi turkiy qabilalarni birlashtirib Dashti Qipchoqda ko’chmanchi

o’zbeklar davlatini tuzgan. Abulxayrxonning Budog’ Sulton nomli o’g’lidan 

Muhammad Shaybonixon dunyoga kelgan)..  Shayboniylar davlati deyarli 100 yil 

mobaynida (І500-І601) Markaziy Osiyodagi yirik davlatlardan bo’lib, tarixda salmoqli

iz qoldirdi. Bu davdatning poytaxti turli yillarda Samarqand va Buxoroda bo’lgan. 

Shayboniyxon Marv daryosi yonida bo’lgan jangda mag’lubiyatga uchrab xalok 

bo’lgach, qator janglardan keyin taxtni jinyani Ubaydullaxon egallaydi. Lekin 

xonzodalar orasida toju taxt uchun kurash va o’zaro urushlar natijasida 

Shayboniylar davdati ikkiga bo’linib, birining poytaxti Samarqand, ikkinchisiniki esa 

Buxoro bo’lib qoldi. Samarqand xoni "Ulug’xon" deb elon kilindi. Lekin keyinchalik 

Ulug’ xon qaysi joyda istiqomat qilsa, o’sha joy mamlakat poytaxti hisoblandi. 

Shuning uchun ham keyinroq, ya’ni Abdullaxon  hukmronlik  qilgan davrda(XU1 

asrning ikkinchi yarmi) Buxoro qaytadan poytaxtga aylantirildi. Buxoro xonlikning 

muhim madaniy va siyosiy markaziga aylanishi uning mavqiyeni oshirib yubordi.  

Xunarmandchilik nihoyatda rivoj topdi. Buxoro xunarmanddari yaratgan buyumlar 

tashqarida  ham mashhur  bo’ldi. Paxtadan mato ishlab chiqarish, terini  qayta 

ishlash, gilamchilik, kandakorlik, kulolchidik va qurolsozlik borasida buxoro ustalari 

katta yutuqlarga erishdilar.  Dunyoviy fanlar, musiqa, sheriyat, xattotlik va miniatura 

rassomligi rivojlandi.

2.

Shayboniyxon  qo’liga kiritgan Mavorounnaxr boy madaniy merosga ega edi. Shu