Mavzu: “Davlatchilik” tushunchasi va uning kelib chiqishi (4-soat)

Miloddan avvalgi VII - VI asrlarda Vatanimiz xududida shakllangan ilk davlat tuzilmalari
Katta Xorazm
Amudaryo kuyi xavzasidan Turkmaniston janubiga kadar; Shuningdek, Urta Osiyoning Markaziy tumanlarini uziga birlashtirgan Urta Osiyoning keng xududlarini uz nazoratida tutgan kabilalar konfederatsiyasi
Qadimgi Baktriya
O’zbekiston janubi, janubiy-sharkiy O’rta Osiyoning katta xududlarini, jumladan, xozirgi Surxondaryo, qisman Zarafshon, Amudaryo yukori okimi, shuningdek, Afg’oniston shimolini uz nazoratida tutgan kabilalar konfederatsiyasi
Ilk davlatlar paydo bulishi arafasida
Urta Osiyo jamiyati
Ma’muriy xududiy boshkaruv:
■ oila - nmana
■ UPUF jamoasi - vis
■ kabila - zantu
■ viloyat - daxyu
■ xukmdor - kavi:
Ijtimoiy tabakalar:
■ Koxinlar
■ Xarbiylar
■ Dexkonlar
■ Chorvadorlar
■ Xunarmandlar


Davlatning kelib chikishiga sivilazatsiyaviy nuktai nazardan yondashish to’g’risida

Davlatchilikning rivojlanish tarixi tugrisida suz borganda, odatda, «davlatning tipi» kategoriyasidan foydalaniladi.

Davpatiing tipi - bu muayyan, qoidaga kura, davlatlarning tarixiy shartlangan guruhiga xos bulgan umumiy belgilar jamidir.
Sho’rolar davrida yuridik fanda jamiyat va lavlat rivojlanishi tarixiga yondashuvning fakat davlat va xukukning markscha-lenincha nazariyasi doirasida ishlab chikilgan formatsiyali yondashuvidan foydalanilar edi.
Ushbu yondashuvga muvofik davlatning tipi sinfiy jamiyatning iktisodiy tuzumi, unga muvofik keluvchi sinfiy tuzilma, uning sinfiy moxiyati bilan belgilanar edi.
Formatsiyali yondashuvning asosiy nuksonlari:
► birinchidan, davlatchilikning tarixiy rivojlanishini davlatning bir tarixiy tipining boshkasi bilan mexanik almashishi deb talkin kiluvchi bir tomonlamalik bulib, bu tarixning davlat rivojlanishi yo’llari va shakllarining ko’p xilliligi, ushbu rivojlanishning siklligiga, davlatlar tiplari uzgarganda jarayonlarning kaytishi extimoliga muvofik kelmaydi;
► ikkinchilan, besh formatsiyali sxemaning nomuqobilligi va butunjaxon kulamida davlatning quldorchilik, feodal, burjua va sotsialistik tiplarining xato ravishda universallashtirilishi hisoblanadi. Davlatchilik tarixi kup variantlilidir va xamma vakt xam uning uchun chizilgan sxemaga «tushavermaydi»;
► uchinchidan, ishlab chikarishning Osiyocha usuli inkor qilinadi;
► turtinchidan, ma’naviy omillar (madaniy, milliy, diniy, va boshka omillar) yetarlicha baxolanmaydi xamda davlatchilik rivojlanishida va uning tipologiyasida jamiyat ma’naviy, madaniy xayogining axamiyati kamsitiladi, uni antagonistik sinflar manfaatini aks ettiruvchi goyalar, tasavvurlar va kadriyatlar bilan cheklaydi;
► beshinchidan, davlatchilikning sotsialistik tipini tarixan sunggi va oliy tarixiy tip deb biladi. Davlat rivojlanishi amaliyoti davlatning «ulishi» tug’risidagi utopik kontseptsiyani fosh kilib tashladi.
► Xrzirgi vaktda davlatlar tipologiyasiga sivilizatsiyaviy yondashuv tobora katta rol uynamokda.