Mavzu: Global energetik muommolarning kelib chiqish sabalari va uni xal etish yo’nalishlari Mundarija Kirish I bob. Global energetik muommolar haqida umumiy ma’lumotlar va kelib chiqish sabalari

2.2. Global energetik muommolarni bartaraf etishda zamonaviy usullar
Hozirgi kundalik hayotimizda biz hamma joydan yaqinlashib kelayotgan global ekologik inqiroz haqida eshitamiz. Qayta tiklanmaydigan tabiiy energiya resurslaridan foydalanish jarayoni atmosferaga zararli moddalarning chiqarilishi bilan birga kechadi, shuning uchun ekologiya muammosi biz ko'rib chiqayotgan bozorning istiqbollari va rivojlanish yo'llari bilan bevosita bog'liq.
Agar ilgari "taraqqiyot" tushunchasi faqat iqtisodiy ko'rsatkichlarni yaxshilash nuqtai nazaridan baholangan bo'lsa, endi G'arb jamiyati ekologik muammolarni hal qilish sari intilmoqda. Energiyani tejovchi va resurslarni tejovchi texnologiyalar ishlab chiqilmoqda, iqtisodiy faoliyatni ko'kalamzorlashtirish bo'yicha intilish va ishlar mavjud. Bunday strategiya jamiyat, davlat va biznes tomonidan keng qo'llab-quvvatlanadi. "Ertaga g'oliblar bugun o'z samaradorligini oshirishda muvaffaqiyat qozonganlar bo'ladi" degan aniq tushuncha mavjud. Yangi texnologiyalar tabiiy resurslardan bir necha barobar tejamkor foydalanish imkonini beradi. Zamonaviy jamiyatda ekologiya sohasidagi taraqqiyot iqtisodiy rivojlanishning juda muhim omili bo'lib, tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirishni rag'batlantiradi, yangi ish o‘rinlari yaratish imkonini beradi va ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning yanada rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Ammo dunyodagi ekologik vaziyatni yaxshilash istagidan tashqari, iqtisodiy raqobatbardoshlik omili ham mavjud. Va ko'pincha, ma'lum bir resursni ishlab chiqarish yoki undan foydalanish bo'yicha muhim qarorlarni qabul qilish paytida, kompaniya yoki davlat boshqaruvi iqtisodiy talablar tomonidan belgilangan darajadan chiqadi. Rivojlangan mamlakatlar aholisining turmush tarzi tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishni doimiy ravishda oshirishni talab qiladi. Atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha qat’iy chora-tadbirlar ko‘rilayotganiga, zamonaviy texnologiyalar tufayli tabiiy resurslardan foydalanish samaradorligi oshirilayotganiga qaramay, dunyoda ekologik vaziyat barcha ekologik xususiyatlarda muttasil yomonlashmoqda. Shunday qilib, aytish mumkin
Rivojlangan mamlakatlarning turmush tarzidan kelib chiqadigan xavf bilan bir qatorda, rivojlanayotgan mamlakatlarning sanoatlashuvi shaklida yanada katta xavf mavjud. Bu yerda aholi sonining doimiy oʻsishi kuzatiladi, bu esa biosferaga salbiy antropogen taʼsirning kuchayishiga sabab boʻladi. Qashshoqlikning o'sishining kuchayishi bilan bog'liq jiddiy muammo ham mavjud. Rivojlanayotgan mamlakatlarda qaror qabul qilishda iqtisodiy omil birinchi o'rinda turadi, ekologik xavfsiz texnologiyalardan foydalanish uchun mablag'lar etarli emas, ular qimmatga tushadi va hozirgi bosqichda rivojlanish ustuvor ahamiyatga ega emas. Rivojlanayotgan mamlakatlarni sanoatlashtirish bosqichlarini tahlil qilgandan so'ng, biz G'arb jamiyati qilgan ekologik noto'g'ri hisob-kitoblarni faqat kapitalizmning ikkinchi va uchinchi bosqichlari mamlakatlari tomonidan ko'paytirildi, degan xulosaga kelishimiz mumkin.
Global ekologik inqirozni muvaffaqiyatli hal qilish uchun muvofiqlashtirilgan xalqaro sa'y-harakatlar zarur. Agar davlatlar tarqoq harakat qilsalar, dunyoning boshqa mintaqalarida zararli chiqindilarning ko'payishi bilan bir mintaqada ko'rilgan choralar bekor qilinishi mumkin. Sanoati rivojlangan mamlakatlar oldida barqaror rivojlanish konsepsiyasi doirasida rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam berish vazifasi turibdi. Ammo ekologik muammolar bo'yicha xalqaro hamkorlikni kengaytirish iqtisodiy darajada qarama-qarshiliklarning saqlanib qolayotgani bilan cheklanadi. Va ko'pincha moliyaviy yoki texnik yordam, tashqi qarzni bekor qilish kabi choralar rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan atrof-muhitga tegishli e'tibor berish o'rniga, iqtisodiy rivojlanishning qisqa muddatli muammolarini hal qilish uchun qo'llaniladi. Rivojlanayotgan mamlakatlar foydasiga resurslarning bir qismini qayta taqsimlash bilan bog'liq qiyinchiliklar global miqyosda muhokamalarga sabab bo'lmoqda va allaqachon globallashuv jarayoni doirasidagi jahon hamjamiyatidagi munosabatlar muammosiga aylandi. Bu erdan chiqish yo'li rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam ko'rsatish o'rniga bozorlarga, sarmoya va texnologiyalarga kirishni ta'minlashda ko'rinadi. "Sanoat migratsiyasi" yuzaga kelishi va atrof-muhitga qarshi barcha harakatlar Shimoldan Janubga ko'chirilishi xavfi mavjud, ammo amaliyot shuni ko'rsatadiki, davlatlar jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashganidek, ularning ekologik toza texnologiyalardan foydalanish istagi bor. jahon bozorlarida raqobatdosh ustunlik. Singapur bunga misol. Mamlakat, asosan, xorijiy kapitalni jalb qilish orqali, tez iqtisodiy o'sishni ta'minlay oldi. Shu bilan birga, ekologik xarajatlar minimal edi. Bunga Xitoy, Malayziya, Tailand, Janubiy Koreya kabi davlatlar misol bo‘la oladi. Ularda ko'p darajada xorijiy kapitalning kirib kelishi bilan kechgan majburiy sanoatlashtirish atrof-muhitning to'liq ifloslanishiga olib kelmadi.
Eng yirik xom ashyo kompaniyalari yaqinlashib kelayotgan ekologik inqiroz sharoitida qanday faoliyat yuritayotgani va atrof-muhitga zararli ta’sirini minimallashtirish uchun qanday choralar ko‘rayotganiga misol tariqasida British Petroleum siyosatiga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz. British Petroleum o'z hisobotlarida neft va gaz sohasidagi biznes loyihalari suv, havo va hayvonot dunyosi holatiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkinligini ta'kidlaydi. Shu sababli, kompaniyaning asosiy maqsadlaridan biri loyihani rejalashtirish bosqichidan boshlab, uskunani demontaj qilish bosqichigacha bo'lgan atrof-muhitga ta'sirini minimallashtirishdir. 1970 yildan beri har bir British Petroleum korxonasi mustaqil ekspertlar tomonidan atrof-muhitni baholashdan oldin o'tkaziladi. Bunday umumiy ko'rinish ish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni aniqlashga va ularni oldini olishga yordam beradi. Atrof-muhitga ta'sirni baholash ko'pincha ancha uzoq vaqt talab etadi. Misol uchun, Indoneziyada LPG loyihasini boshlashdan oldin British Petroleum hisobotni ikki yil kutdi. Hisobot ming sahifadan oshib ketdi. BP, shuningdek, o'z uskunasini o'rnatishga jiddiy yondashadi, barcha ishlab chiqarish platformalari nafaqat ularning ishlash muddatini ishonchli ishlab chiqish uchun, balki keyinchalik ularni samarali va atrof-muhitni ifloslantirmasdan olib tashlash uchun o'rnatiladi. BP mutaxassislari doimiy ravishda hukumat bilan hamkorlik qilib, yanada ilg'or uskunalardan foydalanishga intilmoqda. Bunga misol qilib neft qazib oluvchi va qayta ishlovchi yetakchi kompaniyalarning ko‘plab hisobotlarini keltirish mumkin, biroq qayta tiklanmaydigan resurslardan foydalanish atrof-muhitga o‘ta salbiy ta’sir ko‘rsatishi hamon saqlanib qolmoqda.
Keling, ishning ikkinchi bobi bo'yicha umumiy xulosa chiqaramiz. Keling, qayta tiklanmaydigan resurslar egalari hozirgi bosqichda hal qilayotgan asosiy muammolarni sanab o'tamiz. Shunday qilib, birinchi muammo - bu xom ashyoning fazoviy paydo bo'lishi va uning zaxiralarining umumiy miqdori to'g'risida ma'lumotlarning etishmasligi, shuning uchun bozor kon'yunkturasining rivojlanishini bashorat qilishda juda ko'p qiyinchiliklar mavjud. Narxlar qaysi yo'nalishda harakat qilishini va mavjud resursni tasarruf etish qanchalik foydali ekanligini taxmin qilish qiyin. Binobarin, birinchisidan kelib chiqadigan ikkinchi, kam bo'lmagan muhim muammo - bu qayta tiklanmaydigan resurslarni eksport qiluvchi tovar kompaniyalari va davlatlar uchun bozorda harakat yo'nalishini tanlash muammosi. Rivojlanishning ikkita yo'li ko'rib chiqiladi: resursni darhol sotish yoki uni saqlab qolish. Qabul qilingan har qanday qarorning to'g'riligini shundan keyingina baholash mumkin bo'ladi chunki "Xubbert cho'qqisi"ga chiqish haqiqati rasman tan olinadi. Uchinchi muammo - zaxiralari yaqin kelajakda tugaydigan resursning maqbul o'rnini bosuvchi vositalarni izlash. O‘rinbosarning yo‘qligi jiddiy iqtisodiy va harbiy-siyosiy mojarolarga olib kelishi mumkin. To'rtinchi global muammo - ekologiya muammosi. Jamiyat o‘z qadriyatlarini o‘zgartirishi, rivojlanishini iqtisodiy omil bilan emas, balki o‘zimizni o‘rab turgan dunyo resurslaridan ehtiyotkorlik bilan foydalanish bilan birinchi o‘ringa qo‘yishi kerak. Aks holda, global ekologik halokatning yaqinlashish tezligi oshadi. To'rtinchi global muammo - ekologiya muammosi. Jamiyat o‘z qadriyatlarini o‘zgartirishi, rivojlanishini iqtisodiy omil bilan emas, balki o‘zimizni o‘rab turgan dunyo resurslaridan ehtiyotkorlik bilan foydalanish bilan birinchi o‘ringa qo‘yishi kerak. Aks holda, global ekologik halokatning yaqinlashish tezligi oshadi. To'rtinchi global muammo - ekologiya muammosi. Jamiyat o‘z qadriyatlarini o‘zgartirishi, rivojlanishini iqtisodiy omil bilan emas, balki o‘zimizni o‘rab turgan dunyo resurslaridan ehtiyotkorlik bilan foydalanish bilan birinchi o‘ringa qo‘yishi kerak. Aks holda, global ekologik halokatning yaqinlashish tezligi oshadi.⁷
Qayta tiklanmaydigan resurslar bugungi kunda Rossiya iqtisodiyotida katta ahamiyatga ega. Barcha ommaviy axborot vositalaridan Rossiya iqtisodiyoti neft ishlab chiqarishga asoslanganligi, neft narxining o‘zgarishi davlat farovonligi va fuqarolar hayotiga bevosita ta’sir qilishi haqidagi ma’lumotlarni eshitamiz. Bu haqiqat, chunki mamlakatimiz neftning potentsial zaxiralari bo‘yicha dunyoda ikkinchi (Saudiya Arabistonidan keyin) va tabiiy gazning potentsial zahiralari bo‘yicha birinchi o‘rinda turadi, binobarin, energiya resurslarining eng yirik ishlab chiqaruvchisi va yetkazib beruvchisi hisoblanadi. Bundan tashqari, Rossiya yirik neft konlariga ega bo'lgan ko'pgina Yaqin Sharq davlatlaridan afzalliklarga ega, bu siyosiy beqarorlikning yo'qligi va jahon bozoriga resurslarni ishonchli etkazib berish kafolatidir. Bunday sharoitda rossiyalik siyosatchilar va diplomatlarning faoliyati ikkita asosiy nuqtadan kelib chiqishi kerak:
Butun dunyoga nisbatan biz ko'rib chiqqan va aniqlagan qayta tiklanmaydigan resurslar bozoridagi barcha muammolar va tendentsiyalar Rossiya Federatsiyasida ham mavjud, ammo ma'lum xususiyatlarga ega. Shunday qilib, agar resurslarni tejash muammosini ko'rib chiqsak, hozirgi vaqtda Rossiyada energiya resurslarining katta qismi oligarxik guruhlarning shaxsiy qo'lida. Ammo mulk huquqlarini u yoki bu shaklda qayta ko'rib chiqish xavfi mavjud, shuning uchun konservatsiya odatiy xavflardan tashqari, ushbu qo'shimchani ham o'z ichiga oladi. Bu shuni anglatadiki, resurs egalari uni darhol amalga oshirishni afzal ko'rishadi. Shuningdek, davlat qayta tiklanmaydigan xom ashyoni jadal iste'mol qilishni qo'zg'atishi mumkin. Rossiya uchun mamlakat rivojlanishining ushbu bosqichida tabiiy resurslar amalda yagona raqobatbardosh tovar hisoblanadi. VA, agar iqtisodiy o'sishning sekinlashuvi bo'lsa, shuningdek, ehtimol, siyosiy beqarorlik xavfi mavjud bo'lsa, u holda neft dollarlari oqimi ham bu vaziyatni yumshata oladi. Garchi bugungi kunda, ekspertlarning fikriga ko'ra, Hubbert cho'qqisi hali yetib kelmagan bo'lsa-da, mamlakatimiz jahon neft qazib olish bozoridagi voqealar rivojlanishi uchun turli stsenariylarga tayyorlanishi kerak. Tabiiy resurslar mamlakat jahon bozorida raqobatlasha oladigan yagona tovar ekanligi haqidagi pozitsiyaga asoslanib, biz Rossiyada qayta tiklanmaydigan resurslar bozorining quyidagi o'ziga xos xususiyatlarini - yoqilg'i-energetika kompleksini ustuvor rivojlantirishni aniqlashimiz mumkin, xususan: mamlakatning resurs bazasini kengaytirish maqsadida qidiruv va qidiruv ishlarini takomillashtirish, neft va gazni toʻliqroq qazib olishni taʼminlash uchun texnologiyalarni ishlab chiqish, ekologik muammolarni hal etish; energiya tejovchi texnologiyalarni ishlab chiqish va davlat farovonligini ta'minlashning muqobil variantlarini izlash. Hozirgi avlod kelajak uchun qayg‘urishi, og‘irlik markazini bugungi yuqori miqdoriy ko‘rsatkichlardan kelajakda bu salohiyatni asrab-avaylash va oshirishga ko‘chirishga intilishi kerak. Ammo Rossiyada yoqilg'i-energetika kompleksini muvaffaqiyatli rivojlantirish yo'lida bir qator qiyinchiliklar mavjud bo'lib, ular Rossiyada qayta tiklanmaydigan resurslar bozori tuzilishining o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadi. Biz ko'rib chiqayotgan bozor oligopoliya tuzilmasiga ega. Bu Rossiyada qayta tiklanmaydigan resurslar bozori tuzilishining o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadi. Biz ko'rib chiqayotgan bozor oligopoliya tuzilmasiga ega. Bu Rossiyada qayta tiklanmaydigan resurslar bozori tuzilishining o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadi. Biz ko'rib chiqayotgan bozor oligopoliya tuzilmasiga ega.⁸
Etakchi o'yinchilar VINKs (vertikal integratsiyalashgan kompaniyalar). Ularning qo'lida qidiruvdan tortib to marketinggacha bo'lgan deyarli butun ishlab chiqarish tsiklining ko'p qismi. Bu sohadagi raqobat va ish sifatiga salbiy ta'sir qiladi. Masalan, yangi konlarni o'zlashtirishga qo'shgan hissasi etarli emas, joriy zaxiralar boshqa mamlakatlardagi kompaniyalar zahiralaridan allaqachon oshib ketgan va shunga mos ravishda qidiruv ishlariga sarmoya kiritish uchun hech qanday rag'bat yo'q.