|
II.bob. Global energetik muommolarni xal etish yo’nalishlari va bartaraf etishda zamonaviy usullar
2.1. Global energetik muommolarni xal etish yo’nalishlari
Shu bilan birga, mineral yoqilg'i resurslarining yanada ortishi kuzatilmoqda. Energetika inqirozi ta'siri ostida keng ko'lamli qidiruv ishlari kuchayib , yangi energiya resurslari konlarini ochish va o'zlashtirishga olib keldi. Shunga mos ravishda, eng muhim mineral yoqilg'i turlarining mavjudligi ko'rsatkichlari ham oshdi: qazib olishning hozirgi darajasida ko'mirning o'rganilgan zaxiralari 325 yilga etarli bo'lishi kerak, deb hisoblanmoqda. tabiiy gaz - 62 yilga, neft - 37 yilga (agar 70-yillarning boshlarida jahon iqtisodiyotini neft zaxiralari bilan ta'minlash 25-30 yildan oshmagan deb hisoblangan bo'lsa; 1984 yilda o'rganilgan ko'mir zaxiralari 1,2 ga baholangan. trillion tonnani tashkil etgan bo'lsa, 1990-yillarning oxiriga kelib ular 1,75 trillion tonnagacha o'sdi).
Natijada, 70-yillarda hukmronlik qilgan. jahon iqtisodiyotining energiya tashuvchilarga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish bo'yicha pessimistik prognozlar (masalan, o'sha paytda neft zaxiralari 25-30 yildan ortiq davom etmaydi deb ishonilgan) dolzarb ma'lumotlarga asoslangan optimistik qarashlar bilan almashtirildi.
Global energetika muammosini hal qilishning asosiy yo'llari
Energiya muammosini hal qilishning keng yo'li energiya ishlab chiqarishni yanada oshirish va energiya iste'molini mutlaq oshirishni o'z ichiga oladi. Bu yo'l zamonaviy jahon iqtisodiyoti uchun dolzarbligicha qolmoqda. 1996 yildan 2003 yilgacha mutlaq ko'rinishda jahon energiya iste'moli 12 milliard tonnadan 15,2 milliard tonnagacha ko'tarildi. Shu bilan birga, bir qator mamlakatlar energiya tashuvchilarni (Xitoy) o'z ishlab chiqarish chegarasiga erishish yoki bu ishlab chiqarishni qisqartirish istiqboliga (Buyuk Britaniya) duch kelishmoqda. Voqealarning bunday rivojlanishi energiya resurslaridan yanada oqilona foydalanish yo'llarini izlashga undaydi.
Shu asosda energiya muammosini hal qilishning intensiv usuliga turtki beriladi , bu birinchi navbatda energiya iste'moli birligiga ishlab chiqarishni ko'paytirishdan iborat. 70-yillarning energiya inqirozi. energiya tejovchi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etishni jadalladi, iqtisodiyotni tarkibiy o'zgartirishga turtki berdi. Rivojlangan mamlakatlar tomonidan eng izchil amalga oshirilayotgan ushbu chora-tadbirlar energiya inqirozi oqibatlarini sezilarli darajada yumshatish imkonini berdi.
Zamonaviy sharoitda tejamkorlik chora-tadbirlari natijasida tejalgan bir tonna energiya qo‘shimcha ishlab chiqarilgan bir tonnadan 3-4 barobar arzonga tushadi. Bu holat ko'plab mamlakatlar uchun energiya tashuvchilardan foydalanish samaradorligini oshirish uchun kuchli turtki bo'ldi . XX asrning oxirgi choragi uchun. AQSh iqtisodiyotining energiya sig'imi ikki baravar, Germaniyada esa 2,5 barobar kamaydi.
Energetika inqirozi ta'sirida rivojlangan mamlakatlar 70-80-yillarda. energiyani ko‘p talab qiluvchi tarmoqlar ulushini qisqartirish yo‘nalishida iqtisodiyotni keng ko‘lamli qayta qurish amalga oshirildi. Shunday qilib, mashinasozlik va ayniqsa xizmat ko'rsatish sohasining energiya sig'imi yoqilg'i-energetika kompleksi yoki metallurgiyaga qaraganda 8-10 baravar past. Energiyani ko'p talab qiladigan tarmoqlar cheklanib, rivojlanayotgan mamlakatlarga o'tkazildi. Energiyani tejash yo'nalishidagi tarkibiy tuzatishlar yalpi ichki mahsulot birligiga to'g'ri keladigan yoqilg'i-energetika resurslarini 20 foizgacha tejash imkonini beradi.
Energiyadan foydalanish samaradorligini oshirishning muhim zaxirasi apparat va jihozlarning ishlashi uchun texnologik jarayonlarni takomillashtirishdir. Ushbu yo'nalish juda kapital talabchan bo'lishiga qaramay, shunga qaramay, bu xarajatlar yoqilg'i va energiya qazib olish (ishlab chiqarish) hajmini ekvivalent oshirish uchun zarur bo'lgan xarajatlardan 2-3 baravar kam. Ushbu sohadagi asosiy harakatlar dvigatellar va yoqilg'idan foydalanishning butun jarayonini yaxshilashga qaratilgan.
Shu bilan birga, bozorlari rivojlanayotgan ko'plab mamlakatlar (Rossiya, Ukraina, Xitoy, Hindiston) energiyani ko'p talab qiladigan sanoatni (qora va rangli metallurgiya, kimyo sanoati va boshqalar) rivojlantirishni davom ettirmoqda, shuningdek, eskirgan texnologiyalardan foydalanmoqda. Bundan tashqari, ushbu mamlakatlarda turmush darajasining oshishi va aholi turmush tarzining o'zgarishi hisobiga ham, ushbu mamlakatlarning ko'pchiligida energiya sarfini kamaytirish uchun mablag'larning etishmasligi tufayli ham energiya iste'molining oshishini kutish kerak. iqtisodiyot. Shu sababli, zamonaviy sharoitda aynan rivojlanayotgan bozorlarda energiya resurslari iste'moli o'sib bormoqda, rivojlangan mamlakatlarda esa iste'mol nisbatan barqaror darajada qolmoqda. Ammo shuni yodda tutish kerakki, energiya tejash eng ko'p sanoatda o'zini namoyon qildi, ammo 1990-yillarda arzon neft ta'siri ostida.
Hozirgi bosqichda va uzoq yillar davomida global energetika muammosini hal qilish iqtisodiyotning energiya intensivligini pasaytirish darajasiga bog'liq bo'ladi, ya'ni. ishlab chiqarilgan YaIM birligiga energiya sarfidan.
Shunday qilib, global energetika muammosi o'zining avvalgi tushunchasida dunyoda resurslarning mutlaq tanqisligi tahdidi sifatida mavjud emas. Shunga qaramay, energiya resurslari bilan ta'minlash muammosi o'zgartirilgan shaklda qolmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
