Mavzu: Kapalaklar- lipidoptera Kapalaklar

Qattiqqanotlilar turkumi. Bular turlar soni jihatidan eng katta turkumdir. Qo’ng’izlarning 250 
mingga yaqin turi ma’lum, xarakterli xususiyatlari - birinchi juft qanotlari qattiq, tinch holatda orqa tomniga 
yopishib turadi. Ularning ostida bukulgan ikinchi juft parda qanotlar joylashgan. Og’iz apparti kemiruvchi 
tipda, lichinkalari chuvalchangsimon yoki kampodesimon, g’umbagi erkin harakatsiz. Qo’ng’izlarning 
ko’rinishi va katta-kichikligi turli-tuman. Kattaligi 0,3-1 mm dan 10-15 sm gacha bo’lishi mumkin. 
Ust qanotlari qorincha uchiga qadar yetib boradi. Lekin ba’zi turlarida qorincha oxiriga yetmay 

qoladi. Stafilindlar oilasining vakillarida juda qisqargan. Ust qanotlarining boshlanish qismida aniq ajralib 

turgan uchburchak qalqoncha -o’rta sklerit. Orqa qanotning tomirlanishi asosan 3 tipda bo’ladi: karaboid, 
stafilinoid va kanataroid. Ba’zi tur qo’ng’izlarda, masalan vizildoqlar, qora tanlilar va boshqalarda qanotlari 
yo’q. Ko’pchilik qo’ng’izlarning oyoqlari yuguruvchi yoki yuruvchi tipda, ba’zilarda, masalan yaproqsimon 
mo’ylovlilarda kovlovchi tipda. Suvsuzarlar oilasinng vakillarida orqa juft oyoqlari suzuvchi yoki sakrovchi 
tiplarda tuzilgan. 
Ularda ovqat hazm qilish sistemasi to’la taraqqiy etgan. O’rta ichakda ko’p miqdorda mayda 

o’simtalar joylashgan va yirtqich turlarida o’ljaga ovqat hazm shirasi tushirishga moslangan. Malpigiy 

Mavzu:Qattiqqanotlilar turkumi vakillari
Ko’pchilik qo’ng’izlar yil davomida bitta, qisman 2-3 ta bo’g’in berib urchiydi. Tuproqda 
uchraydigan turlari, masalan, qirsildoqlar, xrushlar asta-sekin rivojlanganligidan, bir bo’g’in urchishi uchun 
3-5 yil kerak. Qo’ng’izlar asosan imago fazasida qishlaydi. Lekinda g’umbak va lichinka holatda 
qishlaydigan turlar ham bor. 
Qattiq qanotlilar biologik jihatdan xilma-xil, ya’ni ularni: yirtqich, o’simlikxo’r, saprofag, nekrofag, 
quruqda, tuproqda, suvda yashovchi formalarga ajratish mumkin. Ushbu hasharotlar hamma yerda uchraydi 
va tabiatda modda almashinuvida katta ahamiyatga ega. Qo’ng’izlarning tanasi cho’ziq shaklli. Lichinkalari yo’g’on, yumshoq, oldingi ko’kragi hajmli, bosh qismi unga botib o’rnashgan, ko’krak oyoqlari yo’q yoki juda kichik. Turlari 17 mingdan ortiq. Ko’proq turlari o’rmonlar uchun xos. Lichinkalari daraxtlar poyasida va shoxlarida kovak yasab, katta zarar keltiradi. Ba’zi turlari o’rmon mahsulotlari va hatto binolarning yog’och 
qismini ham shikastlaydi. Ba’zi turlari dala ekinlariga zarar keltiradi. Masalan, kunga boqar uzun 
mo’ylovdori - Agapanthli richtdahli. Bizning ulkamizda ferula uzun mo’ylovdori keng tarqalgan.