Mavzu. Kolloid sistemalarning molekulyar-kinetik xossalari

Dispers sistema zarrachalarining diffuziyasi.
formuladan ma’lum bo’lishicha, diffuziya koeffitsientiga, yuzaga va vaqtga to’g’ri proporsional ekan. Formuladagi manfiy ishoraning sababi masofa uzaygani sari diffuziyalangan modda massasi kamayib borishligidir.
Diffuziya tezligini konsentratsiyani vaqt birligida o’zgarishi sifatida qaralsa, uning qiymati Fikning ikkinchi qonuni bo’yicha topiladi:
Diffuziya koeffitsientining qiymati avvalambor zarrachalarning o’lchamiga bog’liq. Sharsimon yoki sferik shakldagi zarrachalar uchun ularning radiusiga, kubsimon zarrachalar uchun qirrasining uzunligiga. Sharsimon zarrachalar uchun
formula bilan aniqlanadi. Bu formuladan ko’rinishicha zarrachalarning radiusi qancha katta bo’lsa, diffuziyalangan modda massasi ham, diffuziya tezligi ham shuncha kichik bo’ladi.
Diffuziya jarayoni amalda zarrachlarning o’lchamini aniqlash uchun qo’llaniladi.
formuladagi diffuziyalangan modda massasini yoki
formuladagi diffuziya tezligini amalda aniqlab, diffuziya koeffitsientini hisoblash mumkin. Diffuziya koeffitsienti ma’lum bo’lgandan so’ng zarrachalarning o’rtacha diametrini va u orqali zarrachaning molyar massasini hisoblash mumkin:
bu yerda
ρ – moddaning zichligi.
rasm asosida diffuziya tezligi to’g’risida fikr yuritishimiz mumkin. Shisha naycha olamiz. Paxta bo’lagini NH3 eritmasiga (novshadil spirtiga) botirib birinchi naychaning chap tarafiga qo’yamiz. Shunday kattalikdagi ikkinchi paxta bo’lagini HCl eritmasiga botirib, naychaning o’ng tarafiga joylashtiramiz. Naychani ikki tarafini tiqin bilan berkitamiz. Chap tarafdan NH3 gazi tarqaladi, o’ng tarafdan esa HCl gazi tarqaladi. Naycha ichida oq tutun paydo bo’ladi. NH3 va HCl to’qnashib, NH4Cl tutunini hosil qiladi. Lekin bu tutun naycha o’rtasida emas, NH3 botirilgan paxtadan uzoqroq, HCl botirilgan paxtaga yaqinroq joyda paydo bo’ladi.
Turli moddalarning diffuziya tezligini solishtirish namoyishi
Buning sababi nimada?
Izoh oddiy: NH3 zarrachalarining massasi kamroq, HCl zarrachalarining massasi kattaroq.
NH3 ning nisbiy molekulyar massasi 17,
HCl niki 36,5 ekanligini eslasak, hammasi ravshan bo’ladi.
NH3 molekulalari tezroq diffuziyalanadi va ko’proq masofani bosib o’tadi. Demak diffuziya tezligi zarrachalarning o’lchamiga yoki massasiga bog’liq.
3) Kolloid eritmalarning osmotik bosimi.
Erituvchining yarim o’tkazgich parda orqali o’tish jarayoni osmos deyilib, bu xodisa natijasida osmotik bosim vujudga keladi. Osmotik bosim chin eritmalar to’g’risidagi mavzuda batafsil muhokama qilingan edi. Kolloid eritmalarda zarrachalarning hajm birilgidagi soni kam bo’lganligi uchun ularning osmotik bosimi chin eritmalarnikiga nisbatan kichik bo’ladi.
Osmos hodisasini izohlash uchun yarim o’tkazuvchi parda (to’siq, membrana) bilan ikki qismga ajratilgan idishning bir qismiga toza erituvchi, ikkinchi qismiga eritma joylashtiramiz. Yarim o’tkazuvchi to’siq xom teri, sellofan, viskoza kabi materiallardan tayyorlanib, ularning mikrog’ovoklari erituvchi molekulalarini o’tkazib, erigan modda zarrachalarini o’tkazmaydi. Eritmada erituvchining kimyoviy potensiali toza erituvchinikidan pastroq, shuning uchun erituvchi molekulalari eritmaga o’ta boshlaydi. Yarim o’tkazgich to’siq bilan ajratilgan eritmaga erituvchini o’tish hodisasi osmos deb nomlanadi.