Mavzu: korxona pul fondlarining shakllanishi va taqsimlanishi mavzusida

Банк 
кўчирмаси 
(сана,
Муомала содир 
булган кунга
 
Оборотлар 
тартиб раками) 
валюта курси 
Рейтинг буйича 
Кредит буйича 
 
 
Валюта 
суммас
и 
Курси 
буйича 
Валюта 
суммас
и 
Курси 
буйича 
 
 
 
 
 
 
Oy buyicha jami 
Oy oxiriga qoldiq 
 Boshqa pul mablag`larining hisobi 
Boshqa pul mablag`lariga "Bankdagi maxsus schyotlar", "Pul hujjatlari" 
schyoti va "Yuldagi utkazmalar" schyotlaridagi pul mablag`lari kiradi. 55 
"Banklardagi maxsus schyotlar" schyoti respublika xududida va xorijda 
akkreditivlar, chek daftari, boshqa tulov hujjatlarida (veksellardan tashkari) joriy,
aloxida va boshqa maxsus schyotlarda Uzbekiston Respublikasi valyutasida va 
xorijiy valyutadagi pul mablag`larining mavjudligi va xarakati xakidagi,
shuningdek, maksadli moliyalash mablag`larining (tushumlarining) aloxida tarzda 
saklanishi lozim bulgan kismi xarakati xakidagi axborotni umumlashtirish uchun 
muljallangan. 55 "Banklardagi maxsus schyotlar" schyotida kuyidagi subschyotlar 
ochilishi mumkin: 
55-1 "Akkreditivlar"; 
55-2 "Chek daftarchalari" va boshqalar. 
Birinchi subschyotda akkreditivlarda turgan mablag`larning xarakati hisobga 
olinadi. Hisob-kitoblarning akkreditivlarda turgan mablag`larning xarakati 
hisobgna olinadi. Hisob-kitoblarning akkreditivlar shaklida amalga oshirilish 
tartibi Uzbekiston Respublikasi Markaziy Banki tomonidan tartibga solinadi. 

---

Pul mablag`larning akkreditivlarga utkazilishi 55 "Banklardagi maxsus 
schyotlar" schyotining debeti va 51 "Hisob-kitob schyoti", 90 "Banklarning kiska 
muddatli kreditlari" va boshqa shu kabi schyotlarning krediti buyicha aks ettiriladi. 
Akkreditivlardagi mablag`lardan foydalanishiga karab (bank ko`chirmalariga 
muvofik), 60 "Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblar" 
schyotining debetiga hisobdan chiqariladi. Akkreditivlardagi foydalanilmagan 
mablag`lar bank tomonidan ular utkazilgan tiklangandan sung 51 "Hisob-kitob 
schyoti" yoki 52 "Valyuta schyoti" debetlanib, 55 "Maxsus schyotlar" schyoti 
kreditlanadi. Korxona tomonidan takdim etilgan xar bir akkreditiv buyicha 55-1 
"Akkreditivlar" subschyotiga doir analitik hisob olib boriladi. 
55-2 "Chek daftarchalari" subschyotida chek daftarchalarida bulgan 
mablag`lar xarkati hisobga olinadi. Hisob-kitoblarni cheklar bilan amalga oshirish 
tartibi bank koidalari bilan tartibga solinadi. Chek daftarchalarini berish paytida 
mablag`larni deponentga utkazish 55 "Banklardagi maxsus schyotlar" schyoti 
debeti va 51 "Hisob-kitob schyoti", 52 "Valyuta schyoti", 90 "Banklardagi kiska 
muddatli kreditlar" va shu kabi schyotlar kreditlanadi. Bankdan olingan chek 
daftarchalari buyicha summalar korxonaga berilgan cheklarning tulanishiga karab 
yakin bankning unga takdim etilgan cheklarga tulanadigan summalarida (bankning 
ko`chirmalariga binoan) 55 "Bankning maxsus schyotlar" schyotining kreditidan 
hisob-kitoblarni hisobga olish schyotlarining (76 "Turli debitorlar va kreditorlar 
bilan hisob-kitoblar" va boshqalar) debetiga hisobdan chiqariladi. Berilgan, lekin 
bank xakini tulamagan (tulashga takdim etilmagan) cheklarga doir summalar 55 
"Banklardagi maxsus schyotlar" schyotida koladi. 55-2 "Chek daftarchalari" 
subschyoti buyicha saldobankning ko`chirmasiga oid saldoga muvofik bulishi 
kerak. Bankka kaytarilgan cheklar doir (foydalanmay kolgan) summalar 55 
"Banklardagi maxsus schyotlar" schyotining krediti buyicha 51 "Hisob-kitob 
schyoti" yoki 52 "Valyuta schyoti"ning debeti buyicha korrespondentlanadi. 
Korxonaning xodimlariga kreditorlar korxonalar bilan hisob-kitoblar uchun 
ularning hisobotiga berilgan chek daftarlaridagi mablag`larning xarkati operativ 
tarzda nazorat kilinadi. 55 "Chek daftarchalari" subschyoti buyicha analitik hisob 

---

xar bir olingan chek daftarchasi buyicha yuritiladi. 55 "Bankdardagi maxsus 
schyotlar" schyotiga ochiladigan aloxida subschyotlarida bankda aloxida tarzda 
saklanadigan maksadli moliyalash mablag`larning (tushumlarning) xarakati,
jumladan, ijtimoiy muassasalarni (bolalar bogchasi, yaslilar va xokazo) saklash 
uchun ota-onalardan, boshqa foydalanuvchilardan va uzga manbalardan kelib 
tushgan mablag`lar; kapital kuyilmalarni moliyalash uchun korxona iltimosiga 
kura aloxida schyotdan tuplanadigan va sarflanadigan mablag`lar xukumat 
organlarining subsidiyalari va xokasholar hisobga olinadi. Joriy xarajatlarni (ish 
xaki, ayrim xujalik xarajatlari, xizmat safari summalari va xokazo) amalga 
oshirish uchun bankning maxalliy muassasalarida joriy schyotlar ochiladigan 
korxona tarkibidagi va aloxida balansga ajratilgan filiallar, tarkibiy birliklar 
yukorida keltirilgan mablag`lar xarakatini aks ettirish uchun 55 "Bankdagi maxsus 
schyotlar" schyotiga aloxida subschyot ochiladi. Xorijiy valyutadagi 
mablag`larning mavjudligi va xarakati 55 "Bankdagi maxsus schyotlar" schyotida 
aloxida hisobga olinadi. Bu schyot buyicha analitik hisobning tuzilishi respublika 
xududida va xorijda akkreditivlar, chek daftarchalari, boshqa tulov hujjatlarida 
pul mablag`larining mavjudligi va xarakati xakidagi ma`lumotni olish imkoniyatini 
ta`minlash lozim. 
56 "Pul hujjatlari" schyoti korxona kassasidagi pul hujjatlari (pochta 
markalari, davlat boji markalari, veksellar xaki tulangan aviapattalar, dam olish 
uylariga va sanatoriyalarga xaki tulangan yullanma-lar va xokazolarning) 
mavjudligi va xarakati xakidagi axborotni umumlashtirishga muljallangan. Pul 
hujjatlari 56 "Pul hujjatlari" schyotida nomli kiymati buyicha hisobga olinadi va 
ularning analitik hisobi pul hujjatlarining turlari buyicha yuritiladi. 57 "Yuldagi 
junatma-lar" schyoti yuldagi milliy va xorijiy valyutalardagi pul mablag`lari (ut-
kazmalarning) ya`ni korxonaning hisob-kitob schyoti yoki boshqa schyotida kayd 
etish uchun banklar kassalarida omonat kassalarga yoki pochta bulin-malari 
kassalariga kiritilgan, lekin xozircha belgilangan maksad buyi-cha kayd etilmagan 
pul summalari (asosan savdo tushumi)ning mavjudligi va xarakati xakidagi 
axborotni umumlashtirish uchun muljallangan. Bank muassasalari, omonat 

---

kassalari pochta bulinmalarining kvitansiyalari tushumni bank inkassatorlariga 
topshirish uchun ilova kilinadigan kaydnomalar nusxalari va ush kabilar 
summalarni (masalan, tushumni topshirishda) 57 "Yuldagi junatmalar" schyoti 
buyicha hisobga olish uchun asos buladi. 
Xorijiy valyutalardagi pul mablag`lari (utkazmalarning) xarakati 57 "Yuldagi 
junatmalar" schyotida aloxida tarzda hisobga olinadi. 
Shunday kilib, pul mablag`larini yukorida kursatilgan tartibda taftish va 
nazorat olib borish korxonaning pul mablag`larining samarali foydalanish 
imkoniyatini yaratadi. 
Korxoaning iqtisodiy samaradorligini oshirish nafakat ishlab chiqarilayotgan 
maxsulotlar sifatini va mikdorini oshirish va ularning yukori baxolarga sotish balki 
mavjud ishlab chiqarish resurslaridagi eng avvalo pul mablag`laridagi samarali 
foydalanish hisobiga xam erishish mumkin. Buning uchun esa korxonalardagi pul 
mablag`larining xarakati ularning kelib tushishi va sarflanishi tugrisidagi 
ma`lumotlarga ega bulish aloxida axamiyatga egadir. Ushbu vazifa esa eng avvalo 
pul mablag`larini hisobga oluvchi buxgalteriya hisobining schyotlari, ularning 
subschyotlari va analitik schyotlarida shakllanadigan ma`lumotlarni yakni 
korxonani boshqarish uchun zaruriyligi nukta-nazaridan yigish kayta ishlash va 
saklashni tashkil kilish aloxida axamiyatga ega. Shu nukta-nazardan karaganda pul 
mablag`larining amaldagi hisob tizimini takomillashtirish zaruriyati vujudga 
kelmokda. Chunki amaldagi hisob tizimi real iqtisodiyot davrida bulib xozirgi 
bozor munosabatlari talablariga deyarli tula javob bermaydi. Bozor 
munosabatlarining vujudga kelishi fakatgina korxonalarga eskport va import 
operatsiyalarini amalga oshirish uchun zarur bulgan 52 "Valyuta schyoti"ni 
kiritishni ta`minlaydi.

---