Мавзу: «модданинг тузилиши»

Термодинамиканинг биринчи қонуни.

Термодинамиканинг биринчи қонуни энергиянинг сақланиш қонунининг ҳусусий холи бўлиб, энергия иш ва иссиқлик тарзида бир-бирига айланадиган процессларда энергиянинг ўзгаришини ифодалайди.

Энергиянинг сақланиш қонуни термодинамик системаларга татбиқ қилинса шундай ифодаланади: изоляцияланган (ташқи муҳит билан энергия алмашинмайдиган) системанинг энергияси ўзгармайди, фақат эквивалент нисбатларида бир турдан иккинчи турга айланиши мумкин. Масалан, 1 кгм механик иш 9,81 Жоулғ иссиқлик энергиясига эквивалент (шу сасбабали кейинги вақтларда иш билан иссиқлик бир хил бирликда - Жоулларда ўлчанадиган бўлди).
Термодинамиканинг биринчи қонуни математик тарзда қуйидагича ифодаланади:


Q = U + A
ёки U = Q - A

яҳни ҳар қандай процессда системага берилган иссиқлик (Q) ички энергиянинг ўзгаришига (U) ва ташқи кучларга қарши иш (А) бажаришга сарфланади ёки ҳар қандай процессда система ички энергиясининг ўзгариши системага берилган иссиқлик билан системанинг бажарган иши орасидаги айирмага тенг.

Юқоридаги тенгламага кўра энергиянинг барча турларини уч турга келтириш мумкин. Иссиқлик энергияси Q - молекулаларнинг тартибсиз илгарилама ва тебранма ҳаракат энергиясини акс эттиради. Механик энергия, элекр, нур энергияси иш дейилиб, Адабиет билан белгиланади. Ички энергия Uдан фарқ қилиб, энергиянинг Адабиет ва Q турлари энергиянинг узатилиш формалари сифатида қаралади.
Термодинамиканинг биринчи қонунидан муҳим хулоса келиб чиқади: иссиқлик сарфламай туриб иш бажариб бўлмайди. Бу қонуннинг бошқача таҳрифи ҳам бор: изоляцияланган системада барча турдаги энергиялар йиғиндиси ўзгармас миқдордир.
Биринчи қонунинг математик ифодасига учта катталикдан фақат биттаси - ички энергиянинг ўзгариши U системасининг бошланғич ва охирги холатлари билан аниқланади ва бу холатга қайси йўл билан ў0тилганига боғлиқ. (Q ва A) қиймати эса процесс қайси усулда бажарилганига боғлиқ.
Термодинамиканинг биринчи қонуни кўпчилик тадқиқотчиларнинг зеч нима сарфламай туриб иш бажарадиган двигателғ қуриш ҳақидаги ўй-фикрлари пуч эканлигини кўрсатади. Шу сабабли бу қонун қуйидагича ҳам таҳрифланади: биринчи турдаги абадий двигателнинг бўлиши мумкин эмас.