Мавзу: нархни шакллантириш тамойиллари ва давлат назорати режа

Нокооператив, тўлов суммаси нолга тенг бўлган ўйинга Курно модели мисол бўлса, тўлов суммаси нолга тенг бўлмаган ўйинга «Қамалган шахс муаммоси» киради. Ушбу муаммонинг аҳамияти хам шундаки, олигопол фирмалар ушбу муаммога кўпрок дуч келадилар.

• Нокооператив, тўлов суммаси нолга тенг бўлган ўйинга Курно модели мисол бўлса, тўлов суммаси нолга тенг бўлмаган ўйинга «Қамалган шахс муаммоси» киради. Ушбу муаммонинг аҳамияти хам шундаки, олигопол фирмалар ушбу муаммога кўпрок дуч келадилар.

Каттик нарх сиёсати.

• Олигополик фирмалар кўпрок нархларни барқарор бўлишини, ёки нарх каттик ўрнатилган бўлса, уни ўзгартирмасликка ҳаракат қиладилар. Бозор талаби ёки ҳаражатлар пасайганда хам фирмалар нархни ўзгартишга (камайтиришга) шошилмайдилар, нима учун деганда нархни бирорта Фирма томонидан пасайтирилиши «нархлар жангига» олиб келиши мумкин, яъни бошқа фирмалар хам бозордаги улушини йукотмаслик учун нархларни пасайтиришга ҳаракат қилади. Бозор талаби ёки ҳаражатлар ошганда хам фирмалар нархни оширишдан чўчийдилар, борди-ю улар нархни оширса бошқа фирмалар ўз нархларини оширмаслиги мумкин.

Талаб чизиғининг синиши қаттик нарх Р* нуқтасига тўғри келади. Фирма ўз маҳсулотига бўлган нархни Р* нархдан юқорига кўтарса, бошқа фирмалар нархни Р* нархдан юқорига кўтарса, бошқа фирмалар нархини ўзгартирмасдан Р* даражада колдириши мумкин.

• Талаб чизиғининг синиши қаттик нарх Р* нуқтасига тўғри келади. Фирма ўз маҳсулотига бўлган нархни Р* нархдан юқорига кўтарса, бошқа фирмалар нархни Р* нархдан юқорига кўтарса, бошқа фирмалар нархини ўзгартирмасдан Р* даражада колдириши мумкин.

Нарх белгилашда лидерлик.

• Нарх белгилашда лидер-фирма нархни биринчи бўлиб, белгилайди, қолганлар унинг нархига қараб ўз нархларини белгилайди. Бундай фирмаларни эргашувчи фирмалар деймиз. Лидер фирманинг нарх белгилаши, лидер нархни белгилаганда эргашувчи фирмаларнинг ҳаракатига боғлиқ

Агар эргашувчилар ўз ишлаб чиқариш хажмларини чекласалар, лидер фойдаси максималлаштирадиган умумий нархни белгилайди. Ёки, лидер ўз фойдасини максималлаштирадиган нархни ўрнатади, эргашувчилар эса ушбу нархда қанча хохласа, шунча ишлаб чиқариши мумкин бўлади.

• Агар эргашувчилар ўз ишлаб чиқариш хажмларини чекласалар, лидер фойдаси максималлаштирадиган умумий нархни белгилайди. Ёки, лидер ўз фойдасини максималлаштирадиган нархни ўрнатади, эргашувчилар эса ушбу нархда қанча хохласа, шунча ишлаб чиқариши мумкин бўлади.
• Умумий сотиладиган маҳсулот миқдори
• QТ=QЭ +QL тенглашиб қолади.

Назорат учун саволлар:

• Қандай фирмалар рақобатлаша оладилар?
• Соф монополия нима?
• Табиий монополиялар нима?
• Монопол хокимият ва монопол хокимият кўрсаткичларини тушунтириб беринг.
• Монопол нарх нима?
• Бозор шароитида қандай нархлар амал қилади?