Mavzu. Nomanfiy butun sonlar ustida arifmеtik amallar bajarishning og`zaki usullari. Reja

3.11 - qoida. Musbat sonni 55ga ko’paytirish. Musbat sonni 55ga ko’paytirish uchun,uni 2 ga bo’lib, bo’linmani 100 ga va 10 ga ko’paytirib, keyin ikkala natijani qo’shish kifoya.
Isbot. a — berilgan son bo’lsin, a : 2. (а: 2) 100 + (а : 2) 10 ifodasi, qoidaga asoslanib sodda 55a shakliga ega bo’ladi. Demak, а 55 = (а : 2) 100 + (а : 2) 10. Shuni isbotlash talab qilingan edi.
Misol. 968 55 = 968 :2 (100 + 10) = 484 (100+10) = 48 400 + 4 840 = 53 240.
2.Tartib va sanoq natural sonlari.
Tartib sonlar — natural sonlarning boshkacha nomi. Natural, yaʼni butun musbat son chekli toʻplamdagi elementlar sonini yoki tartiblangan ketma-ketlikda element oʻrnini belgilashi mumkin. Birinchi holda natural son miqdoriy son, ikkinchi xrlda esa tartib son boʻladi. Cheksiz toʻplamlar uchun Tartib sonlarni umumlashtiruvchi transfinit son tushunchasi kiritiladi.
Sanoq tizimi - sonlarni maxsus belgilar (raqamlar) toʻplami yordamida yozish usuli. Sanoq tizimining pozitsion va nopozitsion koʻrinishlari mavjud. Nopozitsion Sanoq tizimi rim raqamlari bilan, pozitsion Sanoq tizimi esa biz oʻrgangan va arab raqamlari (aslida hind raqamlari) deb ataladigan belgilar bilan yoziladi. Pozitsion Sanoq tizimida oʻrniga qarab raqamning qiymati oʻzgarib boradi. Mas, 34 soni 4 ta birlik va 3 ta oʻnlikni bildiradi. Agar ularning oʻrni almashtirilsa 43 soni hosil boʻladi. Bu sonda 3 ta birlnk va 4 ta oʻnlik mavjud, yaʼni 3 ning qiymati 10 marta kamaydi va aksincha 4 ning qiymati 10 barobar oshdi. Bunday oʻnlik Sanoq tizimidagi sonlarning raqamlari uni 10 lik asos darajalari yigʻindisida tasvirlashning koeffitsiyentlari hisoblanadi. Hisoblash mashinalarida, odatda, G.V. Leybnits taklif qilgan 2 lik Sanoq tizimi ishlatiladi. Bunday sonlarni tasvirlash uchun 2 ta — 0 va 1 raqamlaridan foydalaniladi. 2 lik Sanoq tizimining ishla-tilishi EHMlar quriladigan ele-mentlarning faqat 2 ta turgʻun ishchi holatda boʻlishi bilan bogʻliq. Bu elementlar kalitlarga oʻxshash boʻlib, ular yozilgan yoki oʻchirilgan holatlarda boʻladi. Uchinchi holat yoʻq. Bu holatlarning biriga 1, 2siga 0 mos qoʻyilsa, bunday elementlarning ketmaketligi 2 lik Sanoq tizimidagi songa mos keladi.

_{3. =0,625}