Mavzu: Ochiq va yopiq kodli dasturlardan foydalanishning huquqiy asoslari

Yopiq kodli dasturiy ta’minot - bu o’z nomi bilan asos kodi yopiq bolgan dasturiy ta’minot. Asos kodi har kim uchun ko’rish yoki o’zgartirish uchun ruxsat berilmaydi, ya’ni bulardan asos kod yopiq. Ko’plab dasturiy vositalarini sotuvchi kompaniyalar o’z asos kodlarini yopiq saqlaydilar, Bunga sabab boshqalar ko’chira olmaslik va ko’chirib olmaslik. Ba’zi yaratuvchilar yopiq kodli dasturlarini bepul berishlari ham mumkin. Kodini yopiq qilinishining sababi esa kodni ko’rganda dasturni xatolari ko’rinib qolishi yoki u dasturni qabul qilib olgan odam muallif o’rniga o’z ismini yozib qo’yishi mumkin. 60 - yillargacha katta va qimmat meynfreym kompyuterlar sotish o’rniga ijaraga berilgan. 69 - yillardan so’ng kompyuter sotuvchilari kompyuterlarni mijozlar uchun o’rnatilgan dasturlarning asos kodi bilan ta’minlashgan. 1976 yili Bill Gates kompyuter qiziquvchilariga yo’llagan ochiq maktubida kompyuter dasturlarining asos kodlarini ko’chirib ishlatib, uning ishlarini sifatini pasaytirishini qoralab chiqqan. 1983 yilning fevralidan boshlab IBM kompaniyasi “faqat obekt kod” modeli bo’yicha ishlab dasturlar ro’yxatini o’stirib olgan va asos kodni tarqatishni ya’ni yetkazib berishni to’xtatgan. Shu bilan birga o’sha paytlarda ko’plab katta kompaniyalarning dasturlarining asos kodlari ko’chirmachilik bo’lib qoldi. Bundan tashqari ba’zi texnik qismlarning ishlab chiqilishi ham ko’chirmachilik bo’lib qoldi. Sotuvchilar kompyuterlarga unda ishlatiladigan dasturlarga cheklovlar qo’ydi yoki foydalanuvchilarga hamma dasturlardan foydalanmaslik cheklovini berdi. Bularni ta’minlash uchun sotuvchilar mahsulot kaliti, texnika qism kaliti yoki ko’chirishdan himoyalash kabi tizimlardan foydalanishdi.
Yopiq kodli dasturiy ta’minotlarga misol qilib quyidagi dasturiy ta’minotlarni keltirishimiz mumkin:
Microsoft Windows, Adobe Flash Player, PS3 OS, iTunes, Adobe photoshop, Google earth, macOS( Rasman Mac OS X va OS X), Skype, WinRAR, Oraclening Java versiyasi va Unix ba’zi versiyalari.

Shu bilan bir qatorda ba’zi tizimlarning distributivlari ham yopiq ham ochiq kodli bo’lishi mumkin. Masalan, Unix operatsion tizimini ochiq kodli deb hisoblasak uning ba’zi distributivlari yopiq kodli hisoblanadi. Yuqorida aytib o’tdikki dasturiy ta’minotning kodi yopiq bo’lishining sababi mualliflik huquqqini ozlashtirish va asos kodni ko’chirib olish bo’lsa, yana bir sabablardan biri hujumlarni ishlab chiqishlardan himoyalash. Bunga sabab buzg’unchi tizimning asos kodini ko’ra olsa, tizimni tushuna oladi va bu esa tizimga kirish uchun buzg’unchi dasturlar yoki yo’llarni ishlab chiqishda juda katta yordam beradi. Davlat tashkilotlarining ba’zilari o’z tizimiga shu yopiq kodli dasturiy ta’minotlardan foydalanadi. Yopiq kodli dasturiy ta’minotlarda texnik ta’minotga ham cheklovlar qo’yilishi mumkin. Masalan Appleda Mac OS X dan foydalanish uchun litsenziyali modelidan foydalanadi. Eng ommabop yopiq kodli dasturiy ta’minotlardan biri bu Windows operatsion tizimi hisoblanadi. Bu kompaniya dasturiy ta’minoti boshqalar uchun asos kodi yopiq hisoblanadi va ular dasturiy vositalarini sotadi.