Mavzu: O’zbakistonning Zarafshon va Quyi Amudaryo tabbiy geografik o’lkalaridagi kanallariga qiyosiy ta’rif

Sh.Rashidov nomli Amu Buxoro kanali

Uzunligi(km) – 274 km
Suv olish manbai – Amudaryo
Suv o’tkazish imkonoyati(m.kub/sek.) – 350 m.kub/sek.

Darg’om kanali

Uzunligi(km) – 93km
Suv olish manbai – Zarafshon daryosi
Suv o’tkazish imkoniyati (m.kub/sek.) – 150m.kub/sek.

Quyimozor kanali

Uzunligi – 18 km
Suv olish manbai - Zarafshon daryosi

Quyi Amudaryo tabiiy geografik rayoni

Quyi Amudaryo tabiiy geografik o’lkasi Amudaryoning qadimiy va hozirgi deltalarini o’z ichiga oladi. O’lka g’arbda Ustyurt bilan, janubi-g’arbda Turkmaniston bilan, sharqda Qizilqum bilan, shimolda Orol dengizi bilan chegaraladi.

Quyi Amudaryo tabiiy geografik rayonidagi kanallar

Qo’ng’irot-Mo’ynoq kanali
Quvonishjarma kanal
Kegeyli kanali
Bo’zatov kan
Qizketgan kan

Kegeyli kanali

• Kegeyli kanali - Qoraqalpogʻiston Respublikasida qurilgan irrigatsiya inshooti. Amudaryodan boshlangan Hizketgen kanalinish chap tarmogʻi (Qizketgen kanali 25 km da Quvanish-jarma va Kegeyli kanaliga ajraladi). Uz. 56 km. Suv oʻtkazish imkoniyati 115 m³/sek. 1935 yilda ishga tushirilgan. Keyingi yillarda kanal toʻliq rekonstruksiya qilinib, 1963 yilda kanalning 36-kmda Mayyob va 55-kmda Beshyob gidrouzellari qurildi. Kegeyli kanalidan Yestekjap, Qorasiyroq, Shohariq va boshqalar kichik kanallarga suv beriladi. Suv kamayib ketgan yillarda Kegeyli kanaliga Qattiqoqar kanalining eski oʻzani orqali Amudaryoda qurilgan nasos stansiyasi yordamida suv uzatiladi (5–6 m³/s). Kanal suvi bilan Kegeyli va Chimboy tumanlarida 30 ming ga yer sugʻoriladi, yangi yerlarni oʻzlashtirish imkoniyatini beradi.

Qizketgan kanali

• Qizketgan — Qoraqalpogʻiston Respublikasidagi magistral kanal. Amudaryodan suv oladi. Uz. 38,2 km, suv oʻtkazish imkoniyati 320 m³/s Nukus, Kegeyli, Qoraoʻzak, Boʻzatov, Chimboy tumanlaridagi 130,2 ming ga yerni sugʻoradi. Kanalning bosh inshooti 1935 yilda qurilgan; 1959 yilda kanalning oxirida Kegeyli (115 m³/s), Quvonishjarna (110 m³/s), Staxanovarna (25 m³/s) kanallariga suv berish uchun suvayirgʻich qurilgan; etak qismidagi 1 km masofada kanal oʻzani 117 m ga kengaytirildi va 5 m gacha chuqurlashtirildi (tindirgich vazifasini oʻtaydi va tarmoq kanallariga choʻkindilarning oʻtishini kamaytiradi). 1965 yilda Q.ga qoʻshimcha suv olish maqsadlarida Taxiatosh toʻgʻonining pastki bʼyefida Kattagʻor nasos stansiyasi (suv sarfi 54 m³/s) va Kegeyli kanaliga ulangan 18 km li kanal qurildi. Natijada kanal suvi bilan 218 ming ga dan koʻproq yerni sugʻorish mumkin boʻldi.

Xulosa

• Xulosa qilib aytadigan bo’lsak kanallar asosan qishloq xo’jaligida suv sarfini tartibga solish hamda suvdan foydalanishda yuqori samaradorlikka erishish maqsadida bunyod etiladi. Biz o’rgangan ikki tabiiy geografik rayon hududida joylashgan kanallar ham aynan shu maqsadda qurilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

• P.Rrasulov, H.Hikmatov, P.Aytboyev. Gidrologiya asoslari T.: “Universitet” 2003
• G’ulomov.P., H.Vahobov, P.Baratov, M.Mamatqulov O’rta Osiyo va O’zbekiston tabiiy geografiyasi 7-sinf daarslik. T.: “O’qituvchi” 2013
• O’rta Osiyo va O’zbekiston tabiiy geografiyasi 7-sinf atlasi
• www.ziyo.net
• www.tdpu.uz
• Wikipediya

E’tiboringiz uchun rahmat!!!