Mavzu: O’zbek tilining ijtimoiy funksiyalari, kengayishi, jamiyatdagi o’zgarishlar va til rivoji

Mavzu: O’zbek tilining ijtimoiy funksiyalari, kengayishi, jamiyatdagi o’zgarishlar va til rivoji.

Tayyorladi: A. Muxlisa (204-guruh).

Reja: 1. O’zbek tilining ijtimoiy funksiyalari. 2. O’zbek tilining kengayishi. 3. Jamiyatdagi o’zgarishlar. 4. O’zbek tilining rivoji.

Funksiya (lot. functio — bajarish, amalga oshirish) (tilshunoslikda) — muayyan til, til birligi, lisoniy shaklning u yoki bu vazifani bajarish qobiliyati; tilning kishilik jamiyatidagi roli, vazifasi; til tizimining barcha sathlarida uning birliklari oʻrtasidagi bogʻliqlik yoki munosabatlar. Tilning asosiy funksiyalari: kommunikativ (muomala, aloqa qilish funksiyasi), bilish, aks ettirish, shakllantirish, aloqa oʻrnatish, nominativ (borlikdagi narsa va hodisalarni nomlash, atash), ekspressiv (ifoda, bayon funksiyasi), apellyativ (murojaat, undash, daʼvat funksiyasi) va boshqa Til funksiyalari qatorida uning sathiy funksiyalari — fonologik, morfologik va boshqa funksiyalari ham koʻrsatiladi. Funksional nuqtai nazardan til tizimi koʻp oʻlchovli tuzilma boʻlib, uning namoyon boʻlish shakllari (ogʻzaki va yozma til), ijtimoiy maqsad vazifasi (adabiy til, ijtimoiy guruxlar tillari, argo va boshqalar), estetik yunalganligi (poetik til) va boshqa jihatlari farqlanadi. Til quyidagi funksiyalarni bajaradi.

KOMMUNIKATIV funksiya- aloqa ,muomala qilish uchun xizmat qilish tilning eng muhim funksiyasidir. Kishilar til orqali bir –birlarini tushunadilar. Bu tilning kommunikativ yani ijtimoiy funksiyasidir. EKSPRESSIV YANI EMOTSIONAL FUNKSIYA- kishilar bir birlariga til yordamida ta’sir qiladi. His –hayajon ,istak, ruhiy kechinmalarni ishor etish vositasi. modal so’z, ritorik so’roq gap kabi vositala ekspressivlikni kuchaytiradi. AKKUMULATIV- funksiya tilda to’plangan tajriba va bilimlarini kelajak avlodga yetkazib berish funksiyadir.

Til - bu tabiiy hodisa emas, va shuning uchun biologik qonunlarga bo'ysunmaydi. Til merosxo'r emas, kattadan kichikgacha o'tmagan. Bu aniq jamiyatda paydo bo'ladi. U o'z-o'zidan paydo bo'ladi, asta-sekin o'z-o'zini tartibga soluvchi tizimga aylanadi, u ma'lum bir narsani bajarish uchun mo'ljallangan funksiya. Tilning birinchi asosiy vazifasi kognitivdir(ya'ni, kognitiv), ya'ni til voqelik haqida yangi bilim olishning eng muhim vositasi. Kognitiv funktsiya tilni insonning aqliy faoliyati bilan bog'laydi. Odamlar bilan muloqot tilsiz mumkin emas va muloqotsiz jamiyat bo'lmaydi, to'laqonli shaxs bo'lishi mumkin emas (masalan, Mowgli). Tilning ikkinchi asosiy vazifasi kommunikativdir, demak, til insoniy muloqotning eng muhim vositasi, ya'ni. aloqa yoki bir kishidan boshqasiga har qanday xabarni u yoki bu maqsadda etkazish. Bir -birlari bilan muloqot qilishda odamlar o'z fikrlarini, his -tuyg'ularini etkazadilar, bir -biriga ta'sir o'tkazadilar, o'zaro tushunishga erishadilar. Til ularga bir -birini tushunish va inson faoliyatining barcha sohalarida birgalikdagi ishlarni yo'lga qo'yish imkoniyatini beradi. Uchinchi asosiy funksiya - bu hissiy va motivatsion... U nafaqat nutq muallifining o'z mazmuniga bo'lgan munosabatini ifodalash uchun, balki tinglovchiga, o'quvchiga, suhbatdoshiga ta'sir ko'rsatishga mo'ljallangan. U baholash, intonatsiya, undov, interjection vositalarida amalga oshiriladi.