Mavzu: Oʻzbekistonda kimyo sanoati. Kimyoviy elementlar. Materiya va modda. Reja

Kimѐ fanining vazifalari va axamiyati
1) kishilik jamiyatini ozik-ovkat maxsulotlari bilan taʼminlash uchun zarur
buladigan moddalar ishlab chikarish.
a)ozik-ovkat maxsulotlarini yetishtirish uchun zarur buladigan mineral
ugitlar yetkazib berish, yangi-yangi ugitlarni ishlab chikarish
b) usimliklarning kasalliklariga karshi kurashadigan zaxarli ximikatlar
ishlab chikarish va bu borada yangi izlanishlar olib borish.
v) usimliklarning rivojlanishida mikroelementlarning rolini urganish va
ekinlarni oziklantirish.
2) kishilik jamiyatini kiyim-kechak bilan taʼminlash maksadida:
a) kimѐviy tolalar ishlab chikarish;
b) sunʼiy charm ishlab chikarish;
v) kauchuk va rezina maxsulotlari ishlab chikarish;
g) buѐklar ishlab chikarish;
d) xar xil polimerlar (plastmassalar) ishlab chikarish;
3) insoniyat yashaѐtgan muxitning ekologik muammolarini xal kilish.
4) odamlar salomatligini saklash maksadida turli xil dori-darmonlar ishlab
chikish.
5) kurilish materiallarini ishlab chikarish va bu borada yangi izlanishlar bilan
shugullanish.
6) Turli xil yuvuvchi moddalar ishlab chikarish.
7) metallar va ularning kotishmalarini ishlab chikarish, yangi xildagi
kotishmalar xosil kilish muammolari bilan shugullanish.
8) neft maxsulotlari ishlab chikarish.
Kimѐ fanining axamiyati nixoyatda katta ekanligi yukoridagilardan
kurinib turibdi, shuning uchun xar bir mutaxasis kimѐni urganar ekan, bu
fanning zarurligini chukurrok xis kiladi.
Kimyoning tarixi.
Kimѐ fani xam boshka fanlar katori, odamlarning amaliy fao-liyati
natijasida vujudga kelgan.
Kimѐga doir bilimlar Misrda, Xitoyda, Xindistonda, Gretsiyada tuplangan.
Misrliklar rudalardan Fe suyuklantirib olish, rangdor shisha xosil
kilish, teri oshlash, usimliklardan dori darmonlar,buѐklar va xushbuy moddalar
ajratib olishni, sopol buyumlar yasashni bilishgan.
Xitoy va Xindistonda kimѐ korxonalari bundan ilgarirok vujudga kelgan.
Eramizdan oldingi V11 asrda F. Miletskiy barcha moddalar suvdan xosil
bulgan deydi, V1 asrda yashagan Anaksimen xavodan, V asrda yashagan Geroklit
olovdan.V asrda yashagan Demokrit moddalar atomlardan xosil bulgan deb ѐzishgan.
Eramizdan 3 asr ilgari yashagan filosof Aflotunning shogirdi Arastu (384-422)
moddalar materiyadan tuzilgan deb tushuntirdi. Bu taʼlimot X V111 asrgacha xukm
surdi.Arablar: Jabr Ibn Xatѐn, Abubakr Muxammad al- Rozi, __________uzbeklar: Farobiy,Abu Rayxon Beruniy, Abu Jafar ibn Muso Xorazmiy, Abu Ali Ibn Sino,
Ulugbek Muxammad Taragay materiya abadiy, xar xil formada buladi degan
fikrni olga surdilar.Kimѐni tekshirishni yangi uslubini jaxonda birinchi bulib R. Boylkulladi.
―Kimѐning vazifasi‖–degan edi Boyl,- ―tajribalar kilish, kuza-tishlar
olib borish va biror nazariyani maydonga tashlashdan oldin shu nazariyaga oid
xodisalarni sinchiklab tekshirishdan iborat‖ .
Boyl kimѐviy elementlar tugrisidagi nazariy karashlarini uzining
―Skeptik-ximik‖ degan kitobida baѐn etdi; Boyl bu kitobida alximiklar
fikrlarini va metallarning uzgarishi xakidagi taʼ-limotni tankid kildi, uning
ilmiy ishlari va tekshirish uslublari kimѐning rivojlanishiga ijobiy taʼsir
kursatdi. XV11 asrda, metallurgiyaning rivojlanishi munosabati bilan,
kimѐgarlar ѐnish, metallarning oksidlanish-kaytarilish jaraѐnlariga aloxida
eʼtibor bera boshladilar; ana shu jaraѐnlarni izoxlash okibatida flogiston
nazariyasi vujudga keldi. ( nemis kimѐgari Shtol nazariyasi) .
Flogiston nazariyasini uzok vaktgacha xamma eʼtirof kilib keldi.
XVII asrning ikkinchi yarmida kimѐga tekshirishning anik uslublari joriy
kilinishi natijasida flogiston nazariyasi rad etildi. Ilmiy kimѐning
rivojlanishiga asos solgan olimlardan biri-M.V. Lomonosov buldi.