Mavzu: Pog’onali murakkab tishli uzatmalarning kinematikasi Nazariy qism

shestrnya deb, tishlari ko‘p g‘ildiragi esa tishli g‘ildirak deb ataladi.
Uzatmaning asosiy xarakteristikasi uzatish nisbati (soni) bo‘lib, u uzatma bir valning aylanish chastotasi boshqa valning aylanish chastotasidan necha marta ortiq yoki kam ekanligini ko‘rsatadi. Uzatish nisbatiiharfi bilan belgilanadi.
Uzatish nisbati 1≥i≥1bo‘lishi mumkin.
Chiqish valida aylanish momentini ko‘paytirishga mo‘ljallangan uzatmalarda (bunda aylanish chastotasi kamayadi) uzatish soni termini qo‘llanadi va U bilan belgilanadi.U>1bo‘ladi.
Uzatish soni (nisbati) yetakchi valning burchak tezligiga yetaklanuvchi valning burchak tezligiga nisbati bilan aniqlanadi:
(1)
bu yerda musbat ishora ichki ilashmaga tegishli, manfiy ishora esa tashqi ilashmaga.
Agar har bir valda faqat bittadan tishli g‘ldirakdan joylashgan bo‘lsa, bunday tishli mexanizmlar oddiy deyiladi, agar juda bo‘lmasa bitta valda ikita tishli g‘ildiraklar joylashgan bo‘lsa, murakkab tishli mexanizmlar deyiladi.
Silindrik tishli uzatma tashqi va ichki ilashmali bo‘ladi (9.1 a,b rasm). Bu uzatmaning birinchi g‘ildirakdan ikkinchi g‘ildirakka harakat uzatish soni quyidagicha aniqlanadi:
(2)
Konussimon tishli uzatmaning uzatish soni silindrik uzatmaniki kabi aniqlanadi (2-rasm).
(9.3)

1. 
   b)
   

1-rasm. Silindrik g‘ildiraqkli tashqi a) va ichki b) oddiy tishli mexanizmlar.

2-rasam. Konussimon tishli mexanizmning kinematik sxemasi
C hervyakli uzatmaning (3-rasm) uzatish soni chervyak g‘ildiragi tishlar sonining Z₂chervyakning kirimlar soni Z₁ ga nisbati bilan aniqlanadi:

a) b)
3-rasm. Chervyakli uzatma:
a) sxemasi; b) chervyakli uzatma maketi
(4)
Bir qatorli tishli uzatmaning umumiy uzatish soni quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
(5)
Bu yerda k – bir juft tishli ilashmalar soni.
Uzatish nisbatini pog‘onali o‘zgartiradigan murakkab tishli uzatma 4 (umumiy ko‘rinishi) va 5 rasmlarda (kinematik sxemasi) ko‘rsatilgan. Bunday tishli uzatmalar avtomobillarda uzatmalarni o‘zgartirish qutisida qo‘llanadi (5-rasm).
Ko‘p qatorli murakkab tishli uzatmalarning uzatish soni quyidagicha aniqlanadi.
(6)




4-rasm. Uzatish nisbatini pog‘onali o‘zgartiradigan tishli
mexanizmning umumiy ko‘rinishi
Tashqi ilashmaning soni kjuftbo‘lsa, uzatish nisbati musbat bo‘lib, yetakchi g‘ildirak bilan tishli mexanizmning ohirida joylashgan yetaklanuvchi g‘ildirak bir tomonga aylanadi, aks holda teskari tomonga aylanadi.