|
Mavzu:Shashmaqom haqida ma'lumot
Reja:
Kirish
1.Shashmaqom haqida umumiy tushuncha
2.Shashmaqomning cholg‘u bo‘limi
3.Shashmaqomning ashula bo‘limi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Musiqa san’ati qachon va qanday paydo bo‘lgan? Bu savolga javob berish uchun insoniyatning qadimiy tarixiga bir nazar tashlash lozim. Ma’lum bo‘ladiki, boshqa san’atlar (raqs, rassomlik va b.) kabi musiqa san’atining rivojlanishi asta-sekinlik bilan paydo bo‘la boshlagan. Ibtidoiy odam o‘zligini anglash jarayonida musiqa muhim o‘rin tutgan. Chunki musiqa vositasida uning mashaqqatli mehnati bilan to‘plagan qimmatli tajribalari, o‘zini o‘rab turgan atrof-muhitga bo‘lgan faol munosabati yotadi. Ibtidoiy hayot tuzumi insoniyat tarixida uzoq iz qoldirdi.Arxeologik olimlar bergan ma’lumotlarga qaraganda, musiqa madaniyati ibtidoiy odam tomonidanturli xil rasmlar tarzida qoya toshlarda aks ettirilgan. Mutaxassislaming fikriga ko‘ra, ibtidoiy odamlaming bu kabi badiiy ijodi tom ma’nodagi san’at bo‘lmagan. Chunki ularning ijodi hali alohida mustaqil ish faoliyati boimay, balki mehnat va turli marosimlaming ajralmas tarkibi boigan.Ibtidoiy odamning dunyoqarashi va tuyg‘ularida qo‘rquv hissi uni hech qachon tark etmagan. Zero, uni o‘rab turgan dunyo borlig‘i yashirin dushman va adovat bilan to‘la edi. Hayotda yashab qolishi uchun esa insonga kuch, chidamlilik, abjirlik, chaqqonlik, sezgirlik kabi shaxsiy sifatlar zarur bo‘lgan. Shu bois ham ibtidoiy odam qushlar va hayvonlar, , daryolarni quyilishidan tortib dahshatli bo‘ronlar haqida ko‘p narsalarni bilardi. U yowoyi hayvonlami naturadan dinamik holatda tavirlagani kishini lol qoldiradi. Lekin bunda ichki bog‘lanishlar sezilmaydi, balki ko‘proq fantastik ko‘rinishda namoyon bo‘ladi.
1.Shashmaqom haqida umumiy tushuncha
0 ‘zbek-tojik xalqlarining mumtoz musiqasi - Shashmaqom XVIII asr o‘rtalarida Buxoroda saroy kasbiy musiqachilari va musiqashunos olimlari tomonidan olti maqomdan iborat mahobatli turkum tarzida tasnif etilgan edi. Mazkur turkum quyidagi maqomlardan tarkib topadi:
Buzruk - ma’nosi “katta”, “ulug‘”, “buyuk”.
• Rost - ma’nosi “to‘g‘ri”, “chin”, “haqiqiy”.
• Navo - ma’nosi “kuy”, “mungli kuy”.
Dugoh - ma’nosi “ikki o‘rin”, “ikki joy”, “ikki parda”.
• Segoh - ma’nosi “uch o‘rin”, “uch joy”, “uch parda”.
• Iroq - ma’nosi shu nomli arab mamlakatiga nisbat berilgan.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, Shashmaqom deganda eng avvalo,tovush-pardalaming olti xil mukammal uyushmasi anglashiladi, zero tarkibida ohangdosh (muloyim) bo‘dlaming umumiy ko‘rsatkichi (9) ulardagi asosiy tovush-nag‘malar soni (8) dan ortiq bo‘lgan bu pardalar ijod jarayonida ustivor ahamiyat kasb etgan:Bunda olti xil mukammal parda-tuzuklar uyushmasi bosh omil sifatida olinib, ulaming muayyan doyra usullari bilan (birikuvi) birligi asosida ijod etilgan. Cholg‘u kuy va aytim (ashula) yo‘llari alohidaalohida turkumlarga birlashtirilgan. Demak, Shashmaqom eng avvalo, oltita mukammal pardalar uyushmasini anglatar ekan. Maqom cholg‘u kuy va aytim (ashula) turkumlari esa ana shu mukammal pardalaming ma’lum doyra usullari bilan mushtarakligi natijasida yuzaga keladi.Shashmaqomdagi har bir maqom ikki yirik bo‘ limdan - cholg‘u va aytim (ashula) yo‘llari (turkumlari) dan iborat bo‘lib, ularni “ustozshogird” an’anaviy maktabida tahsil ko‘rgan kasbiy cholg‘uchi va ashulachi-hofizlargina malakali ijro eta oladilar. Bu yuksak san’atni o‘rganish istagida boMganlar eng avvalo, shogirdlik maqomi odoblariga rioya qilishlari hamda o‘zlarining burch va vazifalarini yaxshi bilishlari talab etilgan. Jumladan, shogird:• o‘z kasbini sevishi;
• ustozi oldida tavoze’ bilan turishi;
• ustoziga behuda savollami bermasligi;
• savol bermoqchi bo‘lsa avval ijozat so‘rashi;
• sabr-toqatli bo‘lishi;
• ustozining oila a’zolari va qarindosh-urug‘lariga hurmat bilan munosabatda bo‘lishi;ustozining dushmani bilan do‘st tutinmasligi;
• ustozining ko‘rsatgan yo‘l-yo‘riqlariga amal qilishi;
• ustozining san’atiga taqlid qilishi;
• ustozi an’analarini davom ettirishi lozim bo‘lgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
