Mavzu: Statsionar yulduzlar va ularning fizik ko‘rsatkichlari. Yulduzlarning spektral sinflari. Absolyut yulduziy kattaligi, yorqinligi, temperaturasi, radiusi va massasi

Rasm-1. Quyosh atrofidagi yulduzlar uchun yorkinlik funksiyasi. Quyoshni absolyut kattaligi ko‘rsatilgan.
Chizmadan ko‘rinib to‘ribdiki Quyosh atrofidagi yulduzlarning ko‘pchiligi 7000 dan ortigi (asosiy qismi) unga qaraganda kam yoruglik kuchiga ega. Ko‘rinishidan yulduzlarni ko‘pchiligi (>90 %) ni absolyut kattaligi M=13 ^m – 15 ^m oraliqqa mos keladi.
Absolyut kattalik ham nisbiy birlikdir. Yulduzning haqiqiy yorugligi yorqinliklar (L) da ifodalanadi. Yorqinlik yulduz barcha tomonga sochayotgan to‘la quvvatni ko‘rsatadi (L=4r²E). Bu erda E yulduz hosil qilayotgan yoritilganlik, r– uning uzoqligi. Quyoshning yorqinligi L410²⁶ vt ga teng. Bu katta soni va yulduzlarni o‘rganishda va undan foydalanish noqulaylik keltiradi. Shuning uchun yulduzlarni yorqinligi Quyosh yorqinligi birliklarida ifodalanadi. U holda yulduz yorqinligi (L) ni Quyoshnikiga nisbati logarifmi -Qo‘yoshning, -esa yulduzning absolyut bolometrik yulduziy kattaliklari va =4^m.72.
Yulduzlar olamida eng ko‘p yoruglik kuchga ega yulduzning (uning jadvalda raqami HD 93129) absolyut kattaligi =-11^m.5 va uning yorqinligi L=3.210⁶L_, ya’ni Quyoshnikidan 3.2 mln. marta ko‘p. Eng kam yoruglik kuchiga ega yulduzniki =+20^m bo‘lsa (1-rasmga qarang) uning yorqinligi Quyoshnikidan mln. marta kam L=10^-6L_. Biroq bunday eng ko‘p va kam yorqinlikka ega yulduzlar nihoyatga kam. Agar eng uchraydigan yulduzlarni =14^m desak ular Quyoshga qaraganda 5 ming marta kam yorqinlikka ega. SHunday qilib eng ko‘p yorug kuchga ega yulduz bilan eng kamga ega yulduzni yorqinliklari nisbati 10¹² dan oshadi.
Agar yulduz absolyut qora jism singari nurlanish sochadi deb xisoblasak u holda uning yorqinligi L=4R²=4R² . Bu erda R – yulduzni radiusi, -Stefan-Bolsman doimiysi, -yulduz sirtini yuza birligidan chiqayotgan quvvat, T_e-  quvvatga ega absolyut qora jismni temperaturasi. Yorqinlik L temperaturaning to‘rtinchi va yulduz radiusini kvadratiga proporsional miqdordir. Endi yulduzlarni temperaturasi qanday oraliqda bo‘ladi, shunga to‘xtalaylik.