Mavzu: Stinsilyacion schyotchiklar bilan radioaktivlikti o'lchash. Tayyorlagan: Bekmuratov Asan Qabul qilgan: Sobirov Sardor Reja: - Radioaktiv nurlarni qayd qilish usullari.
- Radioaktivlik dozimetriyasi
- Radioaktiv moddalar toksikologiyasi.
Radioaktiv nurlarni qayd qilish usullari - Atom yadrolarini va yadrodagi ichki jarayonlarni o‟rganishda juda ham
- kichik zarrachalar (elektronlar, protonlar.
- -zarrachalar va hokazolar) bilan ish
- ko‟rishga to‟g‟ri keladi. Bu mikrozarrachalarni kuzatish va qayd qilish uchun
- yadro fizikasida asosan quyidagi asboblar va usullardan foydalanadi: ionizasion
- hisoblagich, ssintillyasiya hisoblagich, Vilson kamerasi, pufakli kamera, qalin
- qatlamli fotografiya emulsiyasi va boshqalar.
Vilson kamerasini 1912 yilda ingliz fizigi Vilson ixtiro qilgan. Bu kamera - Vilson kamerasini 1912 yilda ingliz fizigi Vilson ixtiro qilgan. Bu kamera
- ishi havoda uchib o‟tayotgan mikrozarracha hosil qiladigan ionlarning o‟ta
- to‟yingan bug‟ uchun kondensasiyalanish markazlari bo‟lib qolishiga
- asoslangan. Vilson kamerasini tuzilishi 10.3-rasmda keltirilgan.
Radioaktivlik dozimetriyasi - O‟lchov birligi Grey (Gr) – u 1 kg massali nurlangan moddaga 1J ionlovchi
- nurlanish energiyasi berilishiga teng bo‟lgan nurlanish dozasiga tengdir.
- Nurlanish dozasi quvvati sekundiga Greylarda (Gr/s) ifodalanadi.
- Nurlanish dozasining tizimdan tashqari birligi rad. (Radiation Absorbed Dase
- so‟zlarining bosh harflari) 1 rad=10-2Gr. Quvvatining birligi (rad/s) larda
- ifodalanadi.
Foton nurlanishi ta‟sirini baholash uchun ekspozision doza tushunchasi - Foton nurlanishi ta‟sirini baholash uchun ekspozision doza tushunchasi
- kiritilgan. Amalda jism yutgan dozani nurlanishning uni o‟rab turgan havoga
- ionlovchi ta‟siri bo‟yicha baholanadi. Ekspozision doza X fotonlar ma‟lum
- hajmdagi havoda hosil qilgan bir xil ishorali barcha ionlar zaryadi yig‟indisi dQ
- ning ushbu hajmli havo massasi dm ga nisbatiga aytiladi.
Radioaktiv moddalar toksikologiyasi - Toksikologiya turli abiotik faktorlarning tirik organizmga ta‟sirini
- o‟rganadi. Radiotoksikologiyada radioaktiv moddalarning zararli ta‟sirlari
- o‟rganiladi. Radionuklidlarning zararligi (toksikligi) quyidagi faktorlar bilan
- bog‟liq:
- nurlanish turi va energiyasi, yarim yemirilish davri;
- radionuklidlar organizmga qaysi moddalar tarkibida tushishi;
- organlar va to‟qimalar bo‟yicha taqsimlanish turi;
- organizmdan chiqarilish tezligi.
- Ayrim radioaktiv moddalar toksikologiyasi bilan tanishaylik.
- Tritiy (T
- 3
- ) vodorodning izotopi bo‟lib, tabiatda kam miqdorda uchraydi.
- Tritiy-rangsiz gaz , 18,5 keV energiyali
- nurlarni chiqaradi. Uning yarim
- yemirilish davri 12,26 yil. Tritiy atmosferaning yuqori qatlamlarida quyidagi
- uchta jarayon tufayli hosil bo‟ladi:
Turli hayvonlarda HTO bilan zararlanishining boshlang‟ich davrida - Turli hayvonlarda HTO bilan zararlanishining boshlang‟ich davrida
- holsizlik, adinamiya, ovqat yemaslik kuzatiladi. O‟tkir dozali nurlanishda 5-7
- kunda gemorragik sindrom aniqlanadi. Qon quyuqlanish vaqti uzayadi, teri
- tomirlari o‟tkazuvchanligi oshadi, axlat va siydikda qon paydo bo‟ladi. Qon
- morfologik tarkibida gemoglobin, leykosit, eritrosit, trombositlar miqdori
- kamayadi. Zararlanishning o‟tkir bosqichida qon hosil bo‟lishi keskin kamayadi.
- Hayvonlarning jigari funksiyasi o‟zgaradi. Tritiyning nisbatan katta biologik
- faolligi uning to‟qimalar hajmining birligida rentgen va
- nurlarga qaraganda
- 10-30 marta kattaroq ionlashish zichligini hosil qilishi bilan bog‟liq. Bundan
- tashqari tritiy parchalanishida
- 2
- 3He
- hosil bo‟ladi, bu izotop DNK dagi vodorod
- bog‟larni uzishi mumkin. Natijada genetik effektlar paydo bo‟ladi
Xulosa - Radioaktiv nurlarning tirik organizmga ta‟siri turlichadir. Normadan ortiqcha
- ta‟sirlar organizm to‟qimalarini buzadi. Shuning uchun ekspozision doza va
- nurlanish dozasi degan tushunchalar kiritilgan. Radiasiyadan himoyalanish ham
- muhim ahamiyatga ega. Yadro tuzilishi haqidagi ta‟limot yaqindagina o‟z
- rivojini topdi. Lekin shunga qaramasdan hozirgi vaqtda yadroda bo‟layotgan
- jarayonlardan amalda keng foydalanilmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar - E. Ismailov. Biofizika.
- E. Ismailov. N. Mamatqulov. G'. Xodjaev. N. Norboyev. Biofizika va Radiobiologiya.
Do'stlaringiz bilan baham: |