Мавзу: Сунъий танлаш



Download 55 Kb.
Sana10.06.2022
Hajmi55 Kb.
#652014
Bog'liq
Сунъий танлаш


Режа:




  1. Усимлик нави ва хайвон зотларининг турли туманлиги ва келиб чикиши.

  2. Сунъий танлаш ва унинг хиллари.

  3. Сунъий танлашга инсон уз олдига куядиган талаблар.

Бундан 30-40 минг йил илгари инсон аждодлари табиатда учровчи ёввойи усимликларнинг уруги, мева, тугунак, пиёз, илдизларни йигиш ва ёввойи хайвонларни ов килиш билан хаёт кечирганлар. Одамлар бундан 20 минг йил олдин чорвачилик ва дехкончилик билан шугулланган. Кадимдан бугдой*1, арпа, тарик, пиёз*2, кунжут, картошка, ёнгок, урик, узум, пальмани маданийлаштириш хамда, хайвонлардан корамол, эчки, куй, итни; кейинчалик эса от, эшак, туя, тут ипак куртини хонакилаштирилган.


Марказий осиё, калта пояли бугдой, нухат, хантал, яслик, ковун, сабзи, урик, хандон, писта, шафтоли, анор, анжир, узум, ёнгок, олманинг дастлабки ватани булган, шу ердаги кадимги одамлар томонидан маданийлаштирилган.
Усимликларни маданийлаштириш, хайвонларни хонакилаштириш натижасида бирмунча узгаришлар булган. Масалан, уларнинг урчиш муддати, феъл–атвори узгарди. Хозирги пайтда бугдойнинг 4000 дан, олхурининг 2000 дан, шафтолининг 5000 дан, гузанинг 9000 дан, атиргулнинг 10000 дан ортик навлари, корамолнинг 400, куйларнинг 350, отларнинг 250, товук ва канарейкаларнинг 150 дан ортик зотлари мавжуд.
Ч. Дарвин аник тажрибалар ёрдамида, хилма-хил зотлар, навлар, бир ёки бир неча ёввойи усимлик ва хайвон турларидан инсон томонидан яратилганлигини исботлади. Олимнинг кайд этишича хилма хил каптар зотлари эса ёввойи кук коя каптар туридан, хонаки товук зотлари эса ёввойи банкив товук туридан, карам хиллари эса ёввойи карам туридан келтириб чикарилган.
ТОПШИРИК.

  1. Сиз узингиз билган усимлик нави ва хайвон зотларини номини ёдга келтиринг ва жадвалда ифодаланг. Жадвалда намуна келтирилган ва сиз уни давом эттиринг.




Усимлик тури

Нави

Хайвон тури

Зоти

1.Сабзи
2.
3.
4.

Мушак-195
Кизил мирзойи-22
Нантская-4
Сарик мирзойи-304
Шантенс-2461

1. От

Сибир йурга оти
Рус юк ташувчи
Хачир

Хонаки хайвон зотларини ва маданий усимлик навларининг хилма-хиллигини факат узгарувчанлик ва ирсият билан тушунтириб булмайди.
Айрим холларда янги нав ёки зот тусатдан пайдо булиши мумкин. Масалан меринос куйларидан калта оёкли куй зоти, шафтолининг тукли хилларидан эса туксиз мевали нави тусатдан пайдо булган. Лекин зот ва навларнинг турли – туманлиги факат тусатдан пайдо булган узгарувчанлик билан тушунтириб булмайди. Биринчидан бундай узгарувчанлик ахён – ахёнда содир булса, иккинчидан, уларнинг купчилиги инсонларни кизиктирмайди. Масалан:беш оёкли бузок, икки бошли кузи, жужа ва бошка анормал организмларни наслда пайдо булишидир.
Сунъий танлаш ва унинг хиллари.
Сунъий танлаш – инсон экилган усимликлар ёки бокилаётган хайвонлар орасидан узок йиллар мобайнида озгина, лекин узларини кизиктирган белги – хоссаси билан фарк килган индивидни насл олиш учун колдирганлар.
Насл олиш учун колдирилган организмдаги мазкур белги бугиндан – бугинган утган сари орта борган. Масалан тукимачилик санъати учун толани сифати мухим ахамиятга эга. Шу сабабли гузани янги навларини чикариш устида ишлаётган олимлар аввало янги навни хосилдорлигини кусагининг йириклигини тола чикими ва узунлигини доимо оширишга эътибор берадилар. Натижада 30 йил мобайнида бир мунча ижобий натижаларга эришилди. Бу сохада айникса Узбекистон Республикаси мустакилликка эришгандан кейин катта эътибор берилди. Хар бир вилоятни тупрок – иклим шароитига мос келадиган навларнинг яратилиши республика иктисодиётини оширишга имкон берди. Масалан: Андижон технологияси асосида етиштириладиган гуза навлари Бухоро иклимига мос келадиган гуза навлари, уларнинг хосилдорлиги, сифатининг яхшилиги, сунъий танлашнинг натижаси хисобланади.
Гуза толасининг йиллар давомида кандай натижага етганлигини куйидаги жадваллардан кузатиш мумкин.

Йил- лар

Хар гектардан олинган хосил (ц)



Кусак
Масса-
си (г)

Тола узунлиги (мм)

Тола чикими (%)

1923
1930
1940
1950
19601970
1980

10,8
8,4
15,0
20,3
20,4
25,3
29,7

4,8
5,2
5,2
5,5
6,2
6,3
6,3

27
24,5
32,2
34,4
32,0
32,5
34,7

30
32
33,4
34,4
34,7
34,8
36,7

1747 йилда лавлаги илдизли мевасида канд модда борлиги маълум булган. XVIII асрдан бошлаб, бу усимлик илдиз мевасидаги канд микдорини ошириш буйича танлаш ишлари олиб борилган. Нихоят сунъий танлаш туфайли 150 йил мобайнида лавлаги таркибидаги канд моддаси 3,5 марта ортирилган.


1870 – 1875 йилларда Англияда симментал зотли хар бош сигирдан уртача 2500 кг сут олинган булса, сунъий танлаш натижасида унинг сут бериши 1900 – 1910 йилларда 4 минг кг га етган.

Инсонлар усимликлар ва хайвонлар устида сунъий танлаш утказар эканлар, доимо уз эхтиёжларини кондиришни асосий максад килиб куядилар. Инсон эхтиёжлари эса турлича: яъни, иктисодий хужалик, эстетик ва х.к.


Сунъий танлаш туфайли бир одам товукнинг куп гушт берадиган зотини чикаришни, иккинчи одам куп тухум берадиган зотини, учинчи одам урушкок зотини, бошка бири эса патларини рангини чиройлигини чикаришни максад килиб куйган. Шунингдек каптарнинг, карамнинг, шафтолининг, узумнинг, ковун ва бошка усимликларнинг, уй хайвонларининг маданий усимликларнинг зот ва навини келтириб чикарганлар. Мева ва резавор мева, сабзавот, донли экинларнинг эртапишар, уртапишар, кечпишар навлари сунъий танлашнинг хар хил йуналишида олиб бориш натижаси хисобланади (126-127 расм).
Сунъий танлашнинг икки хили мавжуд:

  1. онгсиз танлаш

  2. методик танлаш (онгли).

Онгсиз танлаш – бир неча минг йиллар давомида одам стихияли, онгсиз равишда, яъни узининг килаётган иши кандай натижаларга олиб келишини тасаввур этмаган холда сунъий танлаш олиб борган. Мана шу йул билан кадимги одамлар ёввойи усимлик уругларини экиб устирганлар ёввойи хайвон болаларини парвариш килиб, кулга ургатиб, насия олганлар (128-расм).
Методик танлаш – кейинчалик одам онгининг усиши, фан-техниканинг ривожланиши туфайли инсонлар яратилмокчи булган зот ва навлар кандай булиши лозимлигини олдиндан мулжал килганлар. Сунгра маълум режа тузиб, шу режа асосида сунъий танлаш олиб борганлар.
Демак, Ч. Дарвин инсонлар томонидан олиб бориладиган танлашни с у н ъ и й т а н л а ш деб атади ва унинг онгсиз ва онгли танлаш хилларини белгилади. Сунъий танлашнинг хар икки хилида хам янги зот ва навлар яратилади. Лекин онгсиз танлашда инсон янги зот ва навларнинг ихтиёрсиз узок муддат давом этган танлаш окибатида яратилади. Онгли танлашда эса бу иш максадни, кузлаб, аник режада, асосида амалга оширилгани сабабли нав ва зотлар чикариш киска муддатда юзага келади.
Download 55 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish