Mavzu: Tayanch harakat tizimi. Qon va limfa sistemasi tizimi

Siydik ayirish tizimi.

Nazariy tushuncha. Siydik ayirish organlari ayirish tizimining asosiy qismi xisoblanadi. Siydik ayirish organlariga bo’yraklar (o’ng va chap) siydik yo’li, qovuq (siydik pufagi) va siydik chiqarish kanali kiradi.

Ishdan maqsad. O’quvchilarga siydik ayirish tizimining anatomik tuzilishini va funksiyasini o’rganish bo’yicha amaliy ko’nikmalar hosil qilish.

Kerakli jixozlar: Ko’rgazmali qurollar, mulyaj.

Ishni bajarish tartibi. Bo’yraklar (o’ng va chap) juft organ bo’lib, qorin bo’shlig’ining bel qismida, ya’ni birinchi va ikkinchi bel umurtqalarining yon tomonidan joylashgan. Ular loviya shakliga o’xshash bo’ladi. Bo’yrak murakkab tuzilgan. Uning ichki tomoni botiqroq bo’lib, u joyni bo’yrak darvozasi deyiladi.Bo’yrak darvozasi orqali unga arteriya qon tomiri kiradi, vena qon tomiri chiqadi. Shuningdek, bo’yrak darvozasi orqali siydik yo’li ham chiqadi. Har bir bo’yrakning massasi o’rtacha 150 g keladi.

Siydik yo’li, bo’yrak jomidan boshlanib, qorinning oldingi devori bo’ylab pastga to’shadi va siydik pufagiga tutashadi. Siydik yo’lining uzunligi katta odamda o’rtacha 30 sm bo’ladi. Bo’yrakda filtrlanib, hosil bo’lgan siydik, siydik yo’li orqali siydik pufagiga uzluksiz quyilib turadi.

Siydik pufagi. Qorinning pastki qismida chanoq soxasida joylashgan bo’lib, uning xajmi katta odamda 500-700 ml bo’ladi. Siydik pufagi to’lgandan so’ng, uning devori taranglashib, sezuvchi retseptorlarni kuzg’atadi. Hosil bo’lgan impuls oldin orqa miyaga, undan bosh miya yarim sharlariga boradi va odamda siydik chiqarish yuzaga keladi.

Mustaqil ish. O’quvchilar siydik ayirish, tizimining anatomik tuzilishini ko’rgazmali qurollar, plakatlar yordamida o’rganadilar va bajarilgan ishni daftariga qayd qiladilar.

Savollar

1. 
   Siydik ayirish organlariga nimalar kiradi?
   
2. 
   Bo’yrakning tuzilishini aytib bering?
   
3. 
   Bo’yraklarda siydik qanday hosil bo’ladi?
   
4. 
   Siydik yo’li va siydik pufagining tuzilishini va
   

funksiyasini aytib bering?