Mavzu: Xalqaro valyuta bozori: mohiyati, elementlari va funktsiyalari

Valyuta kursi yoki valyuta rejimi-xalqaro valyuta tizimining keyingi elementi, yaqindan valyuta pariteti bilan bog'liq — Valyuta kursi rejimi valyuta kursi va valyuta kurslari nisbatlarini belgilash tartibini tavsiflaydi. Bu sobit yoki suzuvchi bo'lishi mumkin (salınımlı).
Ruxsat etilgan valyuta rejimi milliy valyuta kursining bir yoki bir nechta xorijiy valyutalarga qat'iy yoki moslashuvchan tarzda bog'langanligini anglatadi. Belgilangan valyuta kursida davlat milliy valyutaning Markaziy (asosiy) kursini va valyuta kursining ushbu Markaziy kursdan chetga chiqishining ruxsat etilgan chegaralarini belgilaydi. Ushbu rejim turli shakllarda mavjud bo'lishi mumkin. Xalqaro valyuta jamg'armasi belgilangan kurs turlarini quyidagicha tasniflaydi:
1) boshqa mamlakat valyutasidan foydalanish (bu rasmiy dollarizatsiya deb ataladi) — milliy valyutani to'liq rad etish, bu suverenitetning katta qismini yo'qotish, katta miqdordagi pulni yo'qotish (pulni bosib chiqarish daromadi) kabi salbiy oqibatlarga olib keladi, pul mablag'lari bilan iqtisodiyotning davriy o'zgarishlarini yumshatish imkoniyati yo'qligi, bank tizimini qayta moliyalashtirishga qodir emas. Ushbu xarajatlar tufayli dolarizatsiya juda mashhur emas va yuqori inflyatsiyani bostirish va milliy valyutaning barqarorligini ta'minlashga qodir bo'lmagan mamlakatlar uchun majburiy, o'ta chora hisoblanadi;
2) valyuta Ittifoqi va valyuta qo'mitasi (valyuta kengashi) — rasmiy dollarizatsiyaga qo'shni bo'lgan qat'iy valyuta rejimining turlari. Birinchi holda, biz a'zolarning yagona valyutadan foydalanadigan va shuning uchun pul suverenitetini ixtiyoriy ravishda yo'qotadigan valyuta yoki pul Ittifoqiga a'zo bo'lish haqida gapiramiz. Aslida, valyuta Ittifoqi, rasmiy dollarizatsiya kabi, milliy valyutani faqat jamoaviy shaklda rad etishni anglatadi. Valyuta kengashi, xalqaro valyuta jamg'armasi terminologiyasida, pul organlari milliy valyutani belgilangan miqdorda chet el valyutasiga almashtirish majburiyatini o'z zimmalariga oladilar, bu esa Qonunchilik darajasida belgilanadi. Pul bazasi oltin-valyuta zaxiralari bilan to'liq ta'minlanadi va Markaziy bank pul-kredit regulyatori va oxirgi instansiya kreditor vazifasini yo'qotadi. Valyuta boshqaruvining asosiy xususiyati milliy valyutani saqlab qolishdir, biroq bu rasmiy xususiyatga ega, chunki valyuta boshqaruvi ostida xorijiy valyutaga nisbatan subordinatsiya rolini o'ynaydi;
3) rasmiy dollarizatsiya va valyuta Ittifoqidan farqli o'laroq, qattiq bog'lanish milliy valyutani rad etishni talab qilmaydi. Valyuta kursi yoki ularning to'liq yo'qligi kichik tebranishlar bilan xarakterlanadi. Qattiq majburiy rejimda mamlakat rasmiy ravishda yoki norasmiy ravishda o'z valyutasini boshqa mamlakat valyutasiga ("Anchor valyutasi") yoki valyutalar savatiga bog'laydi. Savat asosiy tashqi savdo yoki moliyaviy hamkorlarning valyutalaridan iborat bo'lib, unda tovarlar va xizmatlar savdosining geografik taqsimoti, shuningdek, kapital harakati asosida belgilanadi. Valyuta kursi markaziy paritetning ±1% oralig'ida o'zgarib turadi yoki kursning maksimal va minimal qiymatlari o'rtasidagi farq ikki oy ichida 2% dan oshmasligi kerak. Qattiq majburiy xususiyati uzoq vaqt davomida valyuta kursi o'zgarmasligi (bir necha oy yoki hatto yil) bo'lishi mumkin. Bu holda, sobit valyuta kursi o'zgarishi juda kamdan — kam hollarda rasmiy uning qayta ko'rib chiqish (devaluation — pasaytirish yoki revaluation-oshirish) natijasida sodir bo'ladi. Ruxsat etilgan valyuta rejimining ushbu versiyasi juda mashhur;
4) ползущая, или скользящая, фиксация — гибкий способ мягкой фиксации валютного курса, пользующийся наибольшим успехом.
Bunday valyuta rejimi sharoitida valyuta kursi mamlakat Markaziy banki tomonidan Anchor valyutaga yoki valyutalar savatiga nisbatan belgilangan miqdorda vaqti-vaqti bilan tuzatiladi. Devalvatsiya miqdori qat'iy yoki miqdoriy ko'rsatkichlar bilan belgilanishi mumkin-asosiy tashqi savdo sherigi bilan inflyatsiya differentsiali, maqsadli va prognozli inflyatsiya o'rtasidagi farq, rasmiy va "qora" bozorlarning valyuta kurslari o'rtasidagi tarqalishi. Agar devalvatsiya miqdoriy ko'rsatkichning to'plangan differentsialini qoplasa yoki devalvatsiya prognozli differentsialga mos keladigan bo'lsa, oldingi (oldinga qarab) bo'lsa, orqaga qarab turish (orqaga qarab) deb ta'riflanadi;
5) valyuta koridori qat'iy valyuta rejimining navlari orasida mashhurlik bo'yicha mutlaqo etakchi hisoblanadi. Shu bilan birga, mamlakatning Markaziy banki valyuta kursining o'zgarishining yuqori va pastki chegaralarini belgilaydi. Valyuta koridorining chegaralari boshqacha bo'lishi mumkin. Misol uchun,g'arbiy Yevropa mamlakatlari (oldin yaratish, ularning valyuta Ittifoqi va o'tish uchun evro) qator tebranishlar valyuta kursi ichida valyuta koridori edi uchun 15let(1979-1993) ±2.25%, asavgu - bir yuz 1993 uchun 1 yanvar 1999 ±15 %. Rossiyada valyuta koridori 1995 dan 1998 gacha bo'lgan davrda faol ishlatilgan. dastlab, ±5,2% oralig'ida va vaqtning oxirida ±15 %. Valyuta koridorining moslashuvchanligi, valyuta kursi belgilangan qiymat oralig'idan oshmaguncha, davlat valyuta jarayoniga aralashmaslikka imkon beradi.
Suzuvchi valyuta kurslari XVJ statistikasi va mustaqil mutaxassislarning tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, ko'plab mamlakatlar (shu jumladan, Rossiya) afzal ko'radi. Bunday kurslar ikki xil — erkin (mustaqil) suzuvchi va boshqariladigan (mustaqil ravishda) suzuvchi valyuta kurslari. Valyuta kurslarini erkin suzish-valyuta almashinuvining nisbati talab va taklifning bozor kuchlarining o'zaro ta'siri natijasida belgilanadigan tizimdir. Bunday valyuta rejimi emas, balki butun mamlakatlar ko'zga mumkin, bas, mamlakatlar orasida, suzuvchi valyuta kurslari rejimini tanlash, boshqariladigan suzish tarafdorlari ustunlik qiladi. Boshqariladigan suzish valyuta kursini o'rnatish jarayonida Markaziy bankning faol roli bilan erkin suzishdan farq qiladi. Markaziy bank valyuta kursiga ta'sir qiladi:
To'g'ridan-to'g'ri usullari haqida (valyuta aralashuvi);
Bilvosita usullar haqida (pul siyosati choralari, valyuta nazorati);
Diskret chora-tadbirlar haqida (to'g'ridan-to'g'ri miqdoriy cheklovlar).
Valyuta kursining optimal rejimini tanlash har qanday davlatning makroiqtisodiy siyosatidagi eng qiyin masalalardan biridir. Xalqaro valyuta jamg'armasi homiyligida o'tkazilgan maxsus tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki^{, 1} XX asrning so'nggi o'n yilligida dunyodagi valyuta rejimlarining evolyutsiyasiga bag'ishlangan. 1.1). Ular butun dunyo bo'ylab (56% mamlakatlar) ustun valyuta rejimi bo'lib qolmoqda, biroq qat'iy kurs rejimiga rioya qilgan mamlakatlar soni tobora kamayib bormoqda. Belgilangan rejim tarafdorlari orasida valyuta kursining qattiq bog'lanishining mashhurligi oshib bormoqda. Shu bilan birga, valyuta kursining mustaqil safarini afzal ko'rgan mamlakatlar sonining ishonchli o'sishi mavjud. 2001dan keyin mamlakatlar tomonidan tanlangan valyuta rejimlarida siljishlar kamroq sezildi. Buning sababi, XVJ mutaxassislari ta'kidlaganidek, ko'plab mamlakatlar moliyaviy bozorlarning beqarorligi va valyuta kurslarining to'lov balanslari, inflyatsiya va ushbu mamlakatlarning iqtisodiy o'sish sur'atlariga salbiy ta'sir ko'rsatishi tufayli valyuta kurslarida erkin suzishni ta'minlay olmaydi . Bu yerda, biz valyuta rejimlari, ularning tanlash Mandella-Fleming mashhur klassik qoida tomonidan hidoyat majbur, deb xulosa qilish mumkin, unga ko'ra, har bir mamlakat uchta foyda (qat'iy valyuta kursi, kapital harakati erkinligi va mustaqil pul-kredit siyosati) faqat ikkitasini tanlashi mumkin.

3.