Mavzuni mustahkamlash uchun savollar va topshiriqlar: Savollar

Yaxlitlik tamoyili-tadqiq qilinayotgan ob’ektlarning alohida yaxlit xossalarini boshqa ob’ektlar (yaxlitliklar va sh.k.) bilan o‘zaro aloqada bilishdir. Sodda qilib aytganda, butun narsa uning tarkibiy qismlari yig‘indisidan kattadir. Aniqrog‘i, har qanday tizim, yaxlitlikda tarkibiy qismlar, unsurlarning jami xossalariga bog‘lab (reduktsiyalab) bo‘lmaydigan xossalar bo‘ladi. Masalan, til xossalari uni tashkil etuvchi leksik birliklar, grammatika qoidalari, semiotik tafsilotlarning xossalari bilangina cheklanmaydi.

4 Modellashtirish tamoyili va o‘xshatish metodi-ob’ektlarning ba’zi bir xossalarini ularga o‘xshagan moddiy yoki nomoddiy (kontseptual tushunchaga asoslangan, mantiqiy-matematik) konstruktsiyalarni tadqiq qilish orqali bilish mumkinligiga asoslanadi. Mohiyat-e’tibori bilan bu qiyosiy bilish yo‘lidir. Tarixiylik tamoyili-o‘tmish, hozirgi zamon va kelajak singari holatlar (vaqt bosqichlari)ning yaxlit uzluksiz birligi shaklida vaqt o‘qi bo‘ylab yo‘nalgan voqelikning o‘z-o‘zini rivojlantirishini metodologik tarzda ifoda etuvchi falsafiy tamoyildir.

Mazkur tamoyil quyidagi asosiy talablarni o‘z ichiga oladi:

a) tadqiqot predmetining hozirgi holatini o‘rganish;

b) o‘tmishni tiklash–genezisni, uning vujudga kelishini hamda tarixiy harakatining asosiy bosqichlarini ko‘rib chiqish;

v) kelajakni bashorat qilish, predmetning bundan buyon rivojlanishi tendentsiyalarini prognoz qilish.

5. Aksiomatik metod–ilmiy nazariya tuzish usulidir. Bunda uning asosiga ayrim dastlabki qoidalar–aksiomalar qo‘yiladi va nazariyaning qolgan barcha g‘oyalari mana shu aksiomalardan sof mantiqiy yo‘l bilan isbotlash orqali keltirib chiqariladi. Aksiomatik metod–olingan ilmiy bilimni tizimga solish usullaridan biridir. Gipotetik-deduktiv metod–ilmiy bilish metodlaridan biridir.