Mavzuning qisqacha tafsiloti. Ish

1- rasm. Ishchi kuchi bozori modeli 
Tadbirkorlar ham ish haqi pasayib borishi sharoitida ko’proq 
xodimlarni ishga yollashga xarakat qiladi. Shunday qilib, ish haqining 
pasayish tamoyili ishchi kuchi taklifi va unga bo’lgan talab sohasida 
ham qaror topadi. 
Ish haqi muvozanatili darajaga nisbatan pasaygan sharoitda ishchi 
kuchiga talab uning taklifidan ortsa ish beruvchilar bo’sh ish o’rinlarini 
to’ldirish uchun ish haqini oshirishga tayyor bo’ladi. Ish haqining 

---

Raqobatning turli sharoitlarida ish haqining shakllanishi
207 
bunday ortishi tufayli ishchi kuchini taklif qilishga tayyor xodimlar 
doirasi kengayadi. Ham birinchi, ham ikkinchi holatda ishchi kuchi 
bozorida muvozanatlilik tiklandi va to’liq bandlik holatiga keladi. 
Ishchi kuchi taklifining yana bir xususiyati shundaki, u 
kishilarning shaxsiy erki va afzal ko’rishiga bog’liq bo’ladi. Xodim 
qancha vaqt ishlashini, hamda vaqtning qancha qismini dam olish va 
boshqa muqobil ishlarga ajratishini o’zi hal qiladi.
Ishchi kuchi bozoriga tadbiqan o’rnini bosish samarasi shunda 
nomoyon bo’ladiki xodim tomonidan bo’sh vaqtning har bir soati 
yo’qotilgan naf sifatida qaraladi. 
Shundan kelib chiqib, u bo’sh vaqtini qo’shimcha ish bilan 
to’ldirishga harakat qiladi va demak ish haqining o’sgan qismiga boshqa 
tovar (xizmat) larni ham sotib olish mumkin bo’ladi. 
Daromad samarasi shunda namayon bo’ladiki, xodim moddiy 
ta’minlanishning etarlicha yuqori darajasiga erishganda ish haqining 
yanada oshishi bo’sh vaqt foydasiga mehnat taklifining qisqarishiga olib 
keladi. 
W 
E 
W
0 
LS 
LD 
0 
L
0 
L
2- rasm. Individual ishchi kuchi taklifi. 
Ishchi kuchi bozorida kishilar xulqidagi aynan shunday qonuniyat 
uzoq vaqt davomida ish haftasi qisqarish tamoyili asosida yotadi. 
Rivojlanagn g’arb davlatlarida oxirgi 100 yil davomida ish haftasi 40% 
ga qisqarib, uning hisobiga bo’sh vaqt keskin ortgan. Inson hayot davri 
cheklanganligi sababli bo’sh vaqt eng qadrli ne’mat hisoblangan 
sharoitda uning ortishi nihoyatda ahamiyatli
Grafikda LS egri chiziq ish haqi o’sib borganda ishchi kuchi taklifi 
L nuqtagacha ortib borishini, biroq, keyin o’z yo’nalishini o’zgartirib, 

---