Maxraj va sifat

---

Maxraj va sifat 

4-Dars

 

Assalomu alaykum va rohmatullohi va barokatuh!  

Azizlarim, yangi darsimizda Qur’oniy harflarning maxraj va sifatlari haqida 

gaplashamiz. “Maxroj” ( 

ٌ جَرْخَم 

)  so‘zi arabcha “xoroja” ( 

ٌَجَرَخ

 – chiqdi) fe’lidan 

olingan bo‘lib, “chiqish joyi” deganidir. Tajvidda esa maxraj – harflarning paydo 

bo‘lish yoki talaffuz qilish o‘rnini bildiradi. Har bir harfni o‘z maxrajidan talaffuz 

qilishimiz lozim.  Aslida har bir harf o‘zining xos (mustaqil) maxrajiga ega 

bo‘lgan, lekin ayrim harflarning maxraji bir-biriga juda yaqin ekanidan ulamolar 

bir nechtasini bitta maxrajga kirgizgan. Imom Ibnul Jazariy 29 ta harfni 17 

maxrajga jamlagan. Ba’zi maxrajlarda 3 ta harf joylashgan bo‘lib, ularni bir-

biridan sifati bilan ajratamiz. Maxrajlar 2 turga bo‘linadi:  

Muhaqqoq maxraj

 – haqiqiy maxraj. Bunda harfning maxraji aniq bir joy 

bo‘ladi. Harf chiqayotganda tovush nutq a’zolarining birontasiga suyanib-tegib 

chiqadi. 28 undosh harfning barchasi muhaqqoq maxrajdan chiqadi. Harfning 

maxrajini aniqlash uchun harfni sukunli yoki tashdidli qilib, oldiga harakatli 

hamzani olib kelamiz. Ichimizdan chiqib kelayotgan tovush qayerda to‘xtasa, shu 

joy o‘sha harfning haqiqiy (muhaqqoq) maxrajidir.  

Masalan

:   ٌْبَأ  ٌْكَأ  ٌ

ْسَأ

 

 

Muqoddar maxraj

 – taqdiriy maxraj. Bunda harf maxraji aniq bir joy 

bo‘lmay, tovush paychalaridan to lablargacha bo‘lgan keng joyni egallaydi. 

Muqoddar maxrajdan 3 ta mad harflari (aliful maddiya,  vaavul maddiya,  yaaul 

maddiya) chiqadi. Biz muqoddar va muhaqqoq maxrajlarni bilib oldik, endi harfni 

quyidagicha ta’riflash mumkin:  

---

Harf – bu muhaqqoq va muqoddar maxrajga tayanadigan tovushdir. 

 

Sifat nima, deydigan bo‘lsak, sifat – harfning maxrajda paydo bo‘lish 

kayfiyatini bildiradi. Sifatga quyidagicha ta’rif berish mumkin:  

Sifat – harflarning o‘ziga xos xususiyati, xarakteri bo‘lib, tovushning talaffuz 

me’yori va maxrajda paydo bo‘lish usulini bildiradi

. Sifatning ham 2 turi bor:  

Lozim sifat

 – harf bilan birga maxrajda paydo bo‘ladi va doimo harfda 

saqlanib qoladi.  

Oriz sifat

 – tajvid qoidalari kelgandagina paydo bo‘ladi va harfda doimo 

saqlanib qolmaydi.  

Qur’onni to‘g‘ri o‘qishni istagan har bir ilm tolibi harflarning maxraji, 

sifatlari va tajvid qoidalarini puxta o‘rganishi lozim bo‘ladi.   

28 ta undosh harfning maxraji biror nutq a’zosiga suyanib chiqadi. Demak, 

harf maxrajini o‘rganish uchun nutq a’zolarini yaxshi bilishimiz kerak ekan. Arab 

harflari talaffuzida nutq a’zolaridan o‘pka va kekirdakning ham o‘z o‘rni bor, lekin 

talaffuzda bevosita ishtirok etmagani uchun faol bo‘lmagan nutq a’zolari 

hisoblanadi. Biz diqqatimizni faol nutq a’zolariga qaratamiz. Ular quyidagilar: 

  

* tovush paychalari  

* til 

* hiqildoq tog‘ayi  

* tanglay 

* lakluk (tilcha) 

---

* tishlar  

* burun bo‘shlig‘i  

* ikki lab.    

 

 

 

 

Bugungi darsimizni mana shu yerda yakunlaymiz. Aziz ilm toliblari,  in shaa Alloh 

keyingi darsimiz orqali uchrashguncha,  deb xayrlashaman.