Maxsus pedagogika

2-BOB. MAXSUS TA’LIM TIZIMI
2.1. M axsus muassasalar
Maxsus ta’lim tizimi deganda jismoniy va ruhiy kamchiliklaiga ega boigan 
bolalaiga (ko‘zi ojiz, kar-soqov, aqli zaif, tayanch harakati apparatida nuqsoni 
boigan, nutq nuqsoni boigan bolalar) aniq maqsadni ko‘zlab «korreksiya», 
«kompensatsiya», «reabillitatsiya» ishlarini amalga oshiradigan maxsus ta ’lim 
muassasalari: ko‘zi ojiz bolalar uchun, eshitishida nuqsoni boigan bolalar 
uchun, aqli zaif bolalar uchun m aktab-inlernatlar tushuniladi.
Har bir mamlakat xalq ta’limi tizimining tamqqiyoti shu mamlakatda 
ishlab chiqarish kuchlarining, ishlab chiqarish munosabatlarining rivojiga va 
jamiyat taraqqiyotiga bogliq boladi.
Mamlakatimiz istiqlolga erishgandan keyin xalq maorifini rivojlantirish 
masalalariga, yetuk defektolog mutaxassis kadrlar tayyorlashga katta e ’tibor 
berilmoqda.
0 ‘zbekiston Konstitutsiyasiga asoslangan holda fuqarolaming millatidan, 
dinidan, jinsidan, ijtimoiy ahvolidan qat’i nazar, ta ’lim olishga huquqliligi 
tamoyili qaror topgan. Nogironlarni ijtimoiy-huquqiy himoya qilishni davlat 
o kz burchi deb biladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan boshlab nogiron bolalaiga 
maxsus ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish, yangi milliylik va o‘z-olzini 
anglash ruhida tarbiyalash, o ‘qitish, yangi darsliklar, o ‘quv qollanm alari 
tayyorlashga katta e’tibor bennoqda, bundan tashqari nogironlarni himoya qilish 
bo‘yicha bir qancha buyruqlar va qarorlar tayyorlangan. Xalqimizning, shu 
jumladan, nogironlar va nogiron bolalar, ularning jismoniy, aqliy, psixik 
rivojlanishini yaxshi lash, hayotga moslashtirish yollarini ishlab chiqish kokrsatilgan.
Nogironlikning oldini olish va nogironlarni tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya qilish 
yuzasidan Vazirlar mahkamasining 1995-yil 11-noyabrda qabul qilingan 433-sonli 
«Olzbekiston Respublikasining npgironlami reabilitatsiya qilish bo‘yicha 1996—2000- 
yillaiga moljallangan davlat dasturi», 2000—2005-yilga m oljallangan davlat 
dasturi qabul qilingan va qator tadbirlar ishlab chiqilgan. Eng awalo, nogironlikning 
oldini olish, nogironlarni tibbiy va ijtimoiy reabilitatsiya qilish, ularning ruhiyatini 
yaxshilash va sog1omlashtirish,nogironlikni ilk bor aniqlash, saralash, maxsus 
ta’lim-tarbiya berish va korneksion-pedagogiк ishlar orqali koncksiyalash, kasbga 
yo‘naltirish, hayotga moslashtirish, jismoniy tarbiyalash, nogironlar bilan ishlash 
uchun kadrlar tayyorlash masalalariga oid qonun va buymqlar mavjuddir.
26

---

Ko‘rinib turibdiki, nogiron, alohida yordamga muhtoj bolalar ham zamon 
talabigajavob beradigan ilmiy bilimlaming elementar asoslarini egallashi, hayotda 
o‘z o‘mini topa olishlari haqida davlatimiz mustaqillikning dastlabki yillaridayoq 
g‘amxo‘rlik qila boshlagan. 0 ‘zbekiston Respublikasida barcha maxsus ta’lim- 
tarbiya muassasalari davlat ixtiyorida ekanligi, bu tashkilotlami davlat mablagv 
bilan ta’minlashi nazarda tutiladi. Maxsus ta’lim-tarbiya muassasalarining faoliyati 
davlat tomonidan boshqarilib boriladi. Shu kabi tadbirlar maxsus ta’lim ustidan 
davlatning siyosatini amalga oshirish, o‘quv leja va dasturlarining yagona bolishini 
ta’minlash imkoniyatini bemdi. Nogiron bolalarning barcha turlari uchun maxsus 
maktab, maktab-internatlar, soglomlashtirish sanatoiiyalarida ta’limning bepul 
ekanligini ta’kidlash mumkin.
Shuni aytish zarurki, maxsus ta’lim tizimining o‘ziga xos boigan tomoni — 
uch vazirlik: Xalq ta’limi vazirligi, Sogliqni saqlash vazirligi, Ijtimoiy ta’minot 
vazirligi tasairufida ekanligidir.
Yordamchi maktabda o ‘quvchilar nazoratsiz qolmasligi uchun moddiy 
imkoni boigan maktablarda kuni uzaytirilgan guruhlar tuzilgan, yetim bolalar 
uchun bolalar uylari, maxsus maktab-intematlar tashkil etilgan:
— maktabgacha tarbiya — aqli zaif bolaning ilk yoshidan 7—8 yoshigacha;
— boshlanglch ta’lim — 1—4-sinflar;
— o ‘rta maxsus ta’lim — 5—9-sinflar;
— kollej — aqli zaif o ‘quvchilarning qobiliyatli va kasb-hunaiga qiziqqan 
hamda o‘qishni davom ettirishga layoqatli boigan bolalarni maxsus guruhlarda 
(kollejlarda integratsiya usulda) o lqitishi kasb-hunar ta ’limi bandlarigina 
taalluqlidir. Chunki aqli zaif o kquvchilar boshqa yuqori darajada ta’lim 
olishlariga ularning aqliy nuqsonlari imkon bermaydi. Lekin kasb-hunar 
kollejlarida aqli zaif o ‘quvchilarning nuqson darajalari inobatga olingan holda 
ta’lim olishlari mumkin.