Maxsus qolip materiallari. Tez qotuvchi aralashma materiallar. Issik xolatida qotuvchi aralashma materiallar. Sovuq xolatida qotuvchi aralashma materiallar. Suyuk xolatida qotuvchi aralashma materiallar

145-rasm.Maydalash mashinasiningsxemasi.
1- tog’ora; 2 – gildiraq;3 -val; 4— tishli gildirak.

Mashina vertikal o’q atrofida aylanuvchi surgichlari 2, 4 zalvor g’ildiraklari tagiga materialni surib turadi. Qachonki, material yaxshi aralashtirilib, xossalari kuzatuvdan o’tgach, uning tortqichi 6 tortilsa, material quti tagidagi teshiqdan ishlatish joyiga uzatiladi.

Agar bu materiallar yopishqoq bo’lib, bir tekis namlanmagan bo’lsa, ular titish mashinasida yana ishlanadi (147-rasm). Rasmdagi sxemadan ko’rinadiki, material transportyor orqali mashina voronkasiga uzatiladi, uni o’qi atrofida aylanib turuvchi kuraklari 2, po’lat sim 3 yoki zanjirlarga o’tadi. Material simlarga urilib



146-rasm.Qum-qorishtirish mashinasi:

1. 
   Vertikal o’q; 2- surgich; 3- g’ildirak; 4- surgich; 5- quti; 6—tortqi.
   

sochilib, transportyorga tushadi.Materialning simlarga yopishib qolgan qismi, ekstsentrik – 4 yordamida ham ajratiladi. Quyuq tsexlarida bir marta quyma oluvchi qolip materiallar tarkibi

147-rasm. Qolip materialini titish mashinasining sxemasi:
1 — voronka; 2— kurak; 3— simlar; 4— ekstsentrik.

quymalar materiali shakliga va massasiga ko’ra belgilanadi. (47,48-jadvallarga qarang).

Mayda va o’rtacha quymalar uchun	Qolip materialning tarkibi, massasi jixatidan %							Materialning xossalari
	qayta ishlatiladigan material	Kvarts qumi	kukun xolatidagi gil	Tosh ko’mir ko’kuni	Suyuq shisha	mazut	gil		Gaz o’tkazuvchanligi kg/min	namligida puxtaligi , kg/	Quruqligidagi puxtaligi, kg/	namligi, %
Po’lat quyma	-	100	2-3	-	6,5-7,5	0,2-0,3	5 gacha		70	0,25-0,35	8	5,5-6,5
CHo’yan quyma	15-29	90-75	-	5	6,5-7,5	+	5 gacha		70	0,2-0,3	6	4-5

47-jadval.

SHuni aytish kerakki, bir marta ishlatilgan qolip materiallariga ma’lum miqdorda toza qum, gil va boshqa materiallar qo’shilib, suv bilan qorishtirib, yangilanadi. Bu ishlarning barchasi mexanizatsiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan. 148-rasmda qolip materiallari tayyorlovchi avtomat qurilma bir turining sxemasi keltirilgan.

Konveyer 1 dagi qolip 2 ga quyilgan metall panjara3 ga kelguncha birmuncha sovib, qolip shakliga o’tib qolgach, qolip buzilib, undan quyma ajratiladi. Ishlatilgan qolip materiali esa panjara 3 ko’zlaridan transportyor 4 ga tushadi. U yerdan esa tebranma elakka uzatilib elanadi.
Elangan material lentali qiya transportyor 5 ga uzatiladi. Transportyor oxiriga o’rnatilgan magnit shkiv 6 materialdagi metall zarrachalarni o’ziga tortib, uni tozalaydi. Tozalangan material taqsimlash lentasi 7 ga, u yerdan bunker 8 ga undan esa dozator 9 ga o’tib, u yerdan begun 10 ga portsiyalab kelib turadi. Qachonkim, tayyorlangan material talab etiladigan xossaga kelgach, qiya lentali transportyor 11 ga, undan

Qolip larning xili	Quyma Massa kg	Qolip materiallarining tavsifi							Tarkibi massasi jixatdan
		Donador ligi	Gilli modda lar miqdo ri	Nam xolatdagi material ning gaz o’tkazuvchanligi /kg-min	Siqilish dagi mustaxkamlik chegarasi, kg/			Nam ligi			Qayta ishlatiladigan material		Xali ishla tilma gan mate rial		Tosh ko’mir		Qi piq
					namligida	Quruq ligida
Quruq qolip lar	100gacha	02A0315 A	10-12	60-80	0,5-0,6	0,8-0,12	6,0-7,0			40-70		27-67		-		3,0
Nam qolip lar	100 dan ortiq	0315B04A	11-13	80-100	0,6-0,65		6,0-7,0			35-60		37-62		-		3,0
	2000 gacha	0315B04A	13-14	70	0,65-0,7		7,0-0,8			50-60		28-40		-		10-12
	2000dan 15000 gacha	0315A0.4A	14-16	70	0,7-0,8		7,0-0,8			40-50		38-50		-		10-12

1-jadval.

Qolip materialning o’rtacha tarkibi	Komponentlar miqdori, %
Ishlatilgan qolip materiali Qo’shiladigan toza kvarts qumi va gil Qo’shiladigan maxsus materiallar x . (toshko’mir, qipik va boishqalar Suv	64.55-96.5 3-5 0.5 4.5-5.5

jadvalda yangilangan qolip materiallarining o’rtacha tarkibi keltirilgan.

Qolip materiallarini tayyorlovchi avtomat qurilma:
1— konveyer; 2 — qolip; 3 — metall panjara; 4 — transportyor; 5—kiya trans­portyor; 6 — magnit shkiv; 7—taqsimlash lentasi; 8 — bunker; 9— dozator; 10 — begun; 11 — transportyor; 12— sochgich; 13— bunker; 14 — ta’minlagich; 15—transportyor; 16—sochgich; 17, 18, 19 — lentali transportyorlar; 20— bunker; 21 — qoliplash mashinasi sochgich; 12 ga, keyin esa tindirgich bunkeri 13 ga o’zatiladi va u yerda tindirilib, bir tekisda namlanadi. So’ngra qolip materiali bunker 13 dan ta’minlagich 14 ga, undan transportyorlar 17, 18, 19 orqali bunkerlar 20 ga, undan esa qoliplash mashinasi 21 ga o’tadi.
SHuni ham aytish joizki, qolip materiallari bajaradigan ishiga ko’ra quyidagi turllarga ajratiladi:
Qoplama materiallar. Bu materiallar opokadagi qolip bo’shlig’ida suyuq metall bilan bevosiga munosabatda bo’ladigan yuzlarini qoplash uchun ishlatiladigan material bo’lib, tarkibida 5 (K90% ishlatilmagan va 10—50%) ishlatilgan material bo’ladi. Modelь shakli va o’lchamiga ko’ra uning sirtiga 10 dan 100 mm gacha qoplanadi.
To’ldirgich materiallar. Bu materiallar opokadagi qoplama ma­terial tagida bo’lib, u qolipning asosiy qismini tashkil etadi. Bu materiallar sifati qoplama materiallardan pastroq bo’ladi. Tarkibi bir marta ishlatilgan materiallar ma’lum miqdorda gil, qum va boshqa zarur qo’shimchalar aralashtirilib tayyorlanadi.
Umumiy materiallar. Bu materiallardan asosan yirik quyuv tsexlarida mashinalarda ko’plab qoliplar tayyorlashda foydalaniladi. Ular bilan opokalarning butun hajmi to’ldiriladi. SHu boisdan bu materiallarga umumiy materiallar deyiladi. Bu materiallar tarkibida to’ldirgich materiallar 80—90% bo’lib, qolgan qismi esa ishlatilmagan materiallar bo’ladi.