«Mexanizm va mashinalar nazariyasi» fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish bo’yicha ishlanma

«Mexanizm va mashinalar nazariyasi» fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish bo’yicha ishlanma


1-AMALIY MASHG’ULOT
Mavzu: .Tekis richagli mexanizmlarning holatlarini aniqlash.

REJA:
1) Mexanizmlarning tuzilishini tekshirish va ularning klassifikatsiyasi

2) Zvenolar va kinematik juftlarni shartli belgilash
3) Tekislikdagi mexanizmlarning tuzilishini tekshirish
4) Tekis mexanizmlarni hosil qilish. mexanizmlarning Assur-Artobolevskiy klassifikatsiyasi


MEXANIZMLARNING TUZILISHINI TEKSHIRISH VA ULARNING KLASSIFIKATSIYaSI
Inson tomonidan yaratilgan, uning jismoniy va aqliy mehnatini yengillashtirish hamda mehnat unumdorligini oshirish uchun mexanik ish bajaradigan qurilma mashina deb ataladi. Mashina mexanizmlardan tashkil topadi.
Bir yoki bir necha jism harakatini boshqa jismlarning aniq,
qonuniyatga amal qiluvchi harakatiga aylantirib beruvchi qo’rilma mexanizm deb ataladi. Mexanizm zvenolardan tashkil topadi.
Yagona detalь yoki bir necha detalning o’zaro qo’zg’almas birikmasi zveno deyiladi. Zvenolar o’zaro kinematik juftlar orqali bog’langan bo’ladi.
Kinematik juft deb, ikki zvenoning o’zaro nisbiy xarakatiga imkon beradigan bog’lanishga aytiladi. Bog’lanish elementlari sirt, chizik; yoki nuqta bo’lishi mumkin.
Bog’lanish turiga ko’ra kinematik juftlar qo’yi va oliy kinematik juftlarga bo’linadi. Agar bog’laiish elementa sirt yoki yuza bo’lsa, bunday kinematik juft qo’yi kinematik juft deb ataladi. Oliy kinematik juftlarda zvenolarning o’zaro bog’lanishi nuqta yoki chiziq orqali amalga oshgan bo’ladi. Zvenolarning kinematik juftlar orqali bog’langan gruppasi kinematik zanjir deyiladi. Kinematik zanjirlar oddiy va murakkab, ochik, va yopik, bo’lishi mumkin. Oddiy kinematik zanjirlarda har bir zveno ikkitadan ortiq, kinematik juft hosil qila olmaydi. Murakkab kinematik zanjirda ikkitadan ortiq kinematik juft hosil qila oladigan zveno bo’ladi. Ochik ki­nematik zanjirda shunday zveno borki u fakat bitta kinematik juft hosil qilgan bo’ladi. Yopik, kinematik zanjirda esa ikkitadan kam kinematik juft hosil qilgan zveno bo’lmaydi. Mexanizmni yopiq kinematik zanjirning xususiy kurinishi deb qarash mumkin. CHunki unda zvenolarning biri qo’zg’almas qilib qotirilgan bo’ladi. Kine­matik zanjir tushunchasidan foydalangan holda mexanizmga ta’rif berish ham mumkin:
mexanizm shunday yopik kinematik zanjirki, undagi bir yoki bir necha zvenoga harakat berilganda qolgan zvenolar aniq harakat qiladi.
Harakat qonuni belgilangan zveno, odatda, yetakchi yoki bosh zveno deyiladi. Yuqorida keltirilgan ta’rifga ko’ra, mexanizmdagi yetakchi zvenolarning aniq, holati qolgan zvenolarning aniq, holatini belgilaydi.


Mexanizmning tuzilishini tekshirish uchun uning sxemasini chizish kifoya. Mexanizmni kinematik va kinetostatik tekshirish uchun esa uning kinematik sxemasi bo’lishi shart.
Mexanizm sxemasi deb undagi zvenolar va kinematik juftlarning masshtabga rioya qilinmagan holda, shartli belgilashlar orqali gra­fik tasvirlanishiga aytiladi. Masshtabga rioya qilingan holda kurilgan sxema kinematik sxema deb ataladi.
ZVENOLAR VA KINEMATIK JUFTLARNI SHARTLI BELGILASH
1. Zvenolarni belgilash. 1) Ikki kinematik juft hosil qiluvchi
xarakatlanuvchi zveno (1-shakl, a);

2. 
   uchta kinematik juft hosil qiluvchi xarakatlanuvchi zveno (1-
   shakl, b. v);
   
3. 
   qo’zg’almas zveno (1-shakl, g,d).
   

2. Qo’yi kinematik juftlarni belgilash. 1) Ikkita xarakatlanuvchi
zvenoning aylanma kinematik juft hosil qilishi (2-shakl, a);

2. 
   qo’zgalmas va qo’zg’aluvchan zvenolarning aylanma kinematik juft
   hosil qilishi (2-shakl, b, v);
   
3. 
   qo’zg’aluvchan zvenolarning ilgarilanma kinematik juft hosil
   qilishi (2-shakl, g,d);
   

'7777777777777777/7
d

1-shakl
4) qo’zg’aluvchan va qo’zg’almas zvenolarning ilgarilanma kinematik juft hosil qilishi (2-shakl, ye,j,z).

2-shakl

3-shakl