Mikroskop yordamida shishaning nur sindirish

---

12 – laboratoriya ishi: 
MIKROSKOP YORDAMIDA SHISHANING NUR SINDIRISH 
KO‘RSATKICHINI ANIQLASH 
Ishning maqsadi
: Shishshaning nur sindirish ko‘rsatkichini mikroskop 
yordamida tajribada aniqlash. 
Kerakli jihozlar va qurilmalar: 
1. Mikroskop. 2. Mikrometr (yoki 
shtangensirkul). 3. Ikkala tomoni sirtda bir-biriga tik ravishda tirnab chizilgan 
chiziqlari (shtrixlari) bor shisha plastinka. 
Nazariy ma’lumotlar: 
Yorug’likning bir shaffof muhitdan boshqa shaffof muhitga o’tishida 
tarqalish yo‘nalishining o‘zgarishiga 
yorug’likning sinishi
deb yuritiladi. Ingichka 
yorug’lik dastasi ikki shaffof muhit yassi chagarasiga tushganida bir qicmi 
muhitlar chegarasidan qaytadi va qolgan qicmi ikkinchi muhitga o’z tarqealish 
yo‘nalishini o‘zgartirib o’tadi, boshqacha aytganda tushuvchi yorug’lik nuri 
AO,
qaytgan 
OB 
va singan 
OD
nurga ajraladi.
Yorug’likning qaytish qonuni quyidagicha: tushgan nur 
AO,
qaytgan nur 
OB
va ikki muhit chegarasiga nurning tushish nuqtasidan o’tkazilgan perpendikulyar 
MN
bir tekislikda yotadi; nurning qaytish burchagi 
β
tushish burchagi 
α
ga teng, 
ya’ni 
α = β
. Yorug’likning sinish qonuni esa quyidagicha ta’riflanadi:
1-rasm. Ikki shaffof muhit chegarasida yorug’likning sinishi. 
Tushgan nur 
AO
singan nur OD va ikki muhit chegarasiga nurning tushish 
nuqtasidan o’tkazilgan perpendikulyar 
MN
bir tekislikda yotadi; nurning tushish 
burchagi sinusi 
sinα 
ga nisbatan burilgan ikki muhit uchun o‘zgarmas kattalikdir.
1-rasmdan foydalanib quyidagini yozamiz: 
(1) 
formuladagi
n
2.1 
 
koeffitsienti ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbatan 
sindirish ko‘rsatkichi
yoki 
nisbiy sindirish ko‘rsatkichi 
deb yuritiladi. Nisbiy 
2.1
Sin
n
Sin




---

sindirish ko‘rsatkichi yorug’likning birinchi va ikkinchi muhitlardagi tezliklari 
v
1 
va 
 
v
2 
larning nisbatiga teng: 
u holda
(2)
 
Yorug’likning sinishi natijasida buyumlarning o‘lchamlari, shakli yoki 
joylashuvi o‘zgarib ko’rinadi. Masalan, suvli stakanga qalamni qiyalatib 
joylashtirib, yon tomonidan qarasak, qalamning suv ichidagi qicmi qalamning suv 
ustidagi qicmiga nisbatan siljigandek ko’rinadi. Yoki tiniq suvli hovuzning tagiga 
yotgan toshni kuzatib, hovuzning chuqurligi unchalik katta emasdek tuyulishi ham 
yorug’likning havodan suvga o’tishida sinishidan kelib chiqadi.
Endi yorug’lik nurining yassi parallel shishadan o’tishini batafsil qaraylik. 
Yassi parallel shisha plastinkaning pastki sirtidagi 
A
nuqtaga 
1
va 
2
nurlar
tushayotgan bo‘lsin (2-rasm).