Mis va uning asosidagi qotishmalar. Latunlar markalanishi, xossalari, qòlllash soxasi Reja. Mis qotishmalari

Mis va uning asosidagi qotishmalar.Latunlar markalanishi, xossalari, qòlllash soxasi
Reja.

1. 
   Mis qotishmalari.
   
2. 
   Latunlar markalanishi
   
3. 
   Latunlar xossalari va qòllash soxasi
   

Mis insoniyatga qadimdan ma’lum rangli metallardan biri bòlib, uning qotishmalari kishilik jamiyati moddiy madaniyatini òstirishga katta axamiyatga ega bolgan. 1976-yili Onega kòli yaqinida joylashgan qirģoq kareridan oģirligi 200 kg ga yaqin mis yombisi topilgan. Bu sof xoldagi mis SSSR Faning Kareliya filialiga qarashli tarix adabiyot va til intitutining arxeoligaya muzeyida saqlanmoqda.
Mis rudalari: Mis tabiatda sof xolda kam uchraydi, uning rudalari asosan ikki asosiy gurpaga bòliadi.
1 Sulfidlar, ularning tarkibida mis S bilan birikkan xoldagi minerallar.
2. Oksidli birikmalar, ularning tarkibida mis oksidlari mavjud.
Shuni alohida takidlash kerakki sanoatda ishlatiladigan mis rudalari ichida tabiiy rudalar (tarkibida mis miqdori 99,9%) nihoyatda juda kam ishlatiladi va bu butun jaxondagi mis boyligining 5% ini tashkil qila-di.
Sulfidli mis birikmalari eng kòp tarqalgan bòlib, jaxon zapasining 80% ga yaqinini tashkil qiladi.
Misning erish harorati-1083°C, zichligi-solishtirma qarshiligi-8,93kg/sm³ ga teng. Kristall panjarasi yoqlari markazlashgan kub. Mustahkamligi 240Mpa. Nisbiy uzayishi б=50%. Qattiqligi hb=35.
Yuqori issiqlik va elektr òtkazuvchanlik, plastiklik, karroziyabardoshlilik qobilyatlariga ega.
Kamchiliklari: past quymakorlik xususiyatlari, kesib yomon ishlanishi,nisbatan puxtamasliklarni xar hil elementlar bilan legirlash orqali yòqotish mumkin.
Misning fiziko-mexanika xossalariga qòshimchalar yetarli ta’sir qiladi:

1. 
   Bosim bilan ishlashda (sovuq va issiq holda) puxtalikni pasaytiruvchilar (O)-Kislorod, (Fe)- Temir, (Pb)-Qòrģoshin, (S)-Oltingugurt.
   
2. 
   Qirqib ishlashni osonlashtiruvchilar (Se)-Selen, (Fe)- Temir, (Si)-Kremniy.
   
3. 
   Issiqlik va elektr òtkazuvchanlikni pasaytiruvchilar(Pb)-Qòrģoshin, (Fe)-Temir, (Al)-Alyuminiy, (P)-Fosfor.
   
4. 
   Karroziyabardoshlikni kamaytiruvchilar (O)-Kislorod, (Fe)-Temir.
   
5. 
   Karroziyabardoshlikni oshiruvchilar(Be)-Bereliy, (Al)-Alyuminiy.
   
6. 
   Mis puxtaligini oshiruvchilar(Fe)-Temir, (P)-Fosfor.
   

Mis qotishmalari kimyoviy tarkibiga qarab asosan 2 ga bòlinadi: latunlar va bronzalar.
Mexanik ishlashdan sòng puxtalanishiga qarab: puxtalanadigan va termik ishlash bilan puxtalanmaydigan .
Texnologik vazifasiga qarab deformatsiyabop va quymabop bòladi.
Latunlar.
Mis qotishmasida rux(цинк) asosiy legirlovchi (element) komponent -tashkil etuvchi bòlsa, qotishma latun deb nomlanadi. Latunlar ikki yoki kòp komponentli bòladi: ikki komponentlilari L90 yani:90% mis, qolgani rux bòladi.
Kòp komponentlisi: LANKM 75-2-2,5-0,5-0,5 bu 75%Cu, 2%-Al, 2,5%-Ni, 0,5%-Si, 0,5%-Marganes, qolgani rux bòladi.
Amaliyotda tarkibida 45% racha rux bòlgan latunlar ishlatiladi.
Latunlar markasining oxirida L xarifi bòlsa uning quymabop latun ekanligini bildirad: masalan LK 80-3L, LAJ 60-1-1L va hokazo. Markasining oxirida L bolmagan latunlar deformatsiyabop latunlar deformatsiyabop latunlardir.
Mexanik va texnologik xossalarini yaxshilash uchun Fe qòshiladi, qòrģoshin plastiklikni yomonlash-tiradi, fosfor qattiqlikni oshirib, plastiklikni ancha pasaytiradi.Alyuminiy, kremniy, marganes ta’sir qil-maydi hisobda. Karroziyabardoshlikni oshirish uchun alyuminiy kremniy, marganes, nikel qòshiladi qalay qòshilsa mexanik ishlash osonlashadi va ishqalanib yeyilishga qarshiligi ortadi.
Quymabop latunlardan sanitariya-texnik sistemalar uchun turli armaturalar. Kranlar, aralashtirgichlar, podshimnik vtulklari, korroziyabardosh detal va boshqalar quyladi.
Deformatsiybop latunardan radiator naylari, gofirlangan trubalar, tòģri trubalar, sim va boshqalar tayyorlanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: