Mog`ullar davlati

Og'ir Siyosiy vaziyat 1221-yilning boshlarida Chingizxon 'qo`shinlarining Urganchga yurishi boshlandi. Endigina Xorazm davlatining Sultoni deb e'lon qilingan Jaloliddin Manguberdi Urganchga yetib kelib mudofaaga kirishsa-da, ammo Turkon Xotun Jaloliddin hokimiyatini tan olmadi. Unga qarshi sobiq Jand noibi qochqin Qutlug`xon boshliq qipchoq lashkarboshilari tomonidan uyushtirilgan suiqasddan xabar topgan Sulton Jaloliddin Temur Malik bilan Xurosonga jo`nashga majbur bo`ladi. Chunki bunday vaziyatda poytaxtga tomon bostirib kelayotgan yovuz dushmanga qarshi Urganch mudofaasini sira ham tashkil qilib bo`lmas edi. Tez vaqt ichida shahzodalar O`zloqshoh va Oqshohlar ham Urganchni tark etib,qochib ketadilar.

Poytaxt taqdiri o`ta qo`rqoq va amalparast amir Xumortegin qo`lida qoladi. U o`zini Sulton deb e'lon qilib, Urganchni mo`g`ullardan himoya qilishga va'da ham qiladi. Urganchdek katta shaharni qamal qilish uchun shimoldan Jo`ji, Buxoro tomondan Chig`atoy va O`qtoy askarlari bostirib keladi.

1221-yilning qishida 50 ming kishilik mo`g`ul askarlari hujum boshlab, Urganchni qamal qiladi. Urganchliklar dushmanning harbiy kuch va zirhli qurollarining ustunligiga qaramay o`z ona shahrini mudofaa qiladilar. Mo`g`ul askarlari ichiga neft to`lg`azilib, piligi yonib turgan ko`zachalarni irg`itib tursa-da, erksevar Urganch aholisi bunday og`ir damlarda ham dushmanga qarshi mardonavor kurashdi. Poytaxt ichida olib borilgan ko`cha janglarida zamonining buyuk allomasi Shayx Najmiddin Kubro nomi bilan shuhrat topgan 76 yoshli Ahmad ibn Umar Xivaqiy o`z do`st-u shogirdlari va izdoshlari bilan ishtirok etadi. Najmiddin Kubroning iltijo bilan "Yo Vatan, yo sharofatli o`lim" deb aytgan xitobi rahnamoligida har bir mahalla, ko`cha-ko`y, guzar-u rasta, masjid-u madrasa va har bir xonadon janggohga aylanadi. Mudofaachilar qadrdon shaharning har bir qarich yerini mardona himoya qilib, mardlik va fidokorlik namunalarini ko`rsatadilar. Uzoq davom etgan ko`cha janglarida minglab mo`g`ul askarlari halok bo`ladi. Mo`g`ullar to shu paytgacha Movarounnahrning hech bir shahrida bunchalik qurbon bermagan edilar. Bu qonli kurash besh oy davom etgan.

Chingizxon Najmiddin Kubroga ahli a'yonlari, barcha yor-u do`stlari bilan shahar tashqarisiga chiqib, jon saqlashni taklif etgan. Ammo shayx Chingizxon taklifini rad qilgan. Oqibat son jihatidan teng bo`lmagan dushman bilan olib borilgan shiddatli jangda og`ir yaralangan Najmiddin Kubro o`lim oldida tug` tutgan mo`g`ul sarboziga tashlanib, qahramonlarcha shahid bo`ladi. Shubhasiz, harbiy kuchda va intizomda ustun bo`lgan mo`g`ullarga qarshi kurashgan urganchliklarning g`alaba qozonishi mushkul edi. Ilojsizlikdan holi tang bo`lib, taslim bo`lgan Urganch bosqinchilar tomonidan talontoroj qilinadi. 100 ming nafar hunarmand asirga olinib, qolganlari qirib tashlanadi. Shaharning bosh to`g`oni buzib yuboriladi. Urganchni suv bosib, u vayron bo`ladi.