Moliya instituti

^BOB. XALQARO MOLIYA MUNOSABATLARIDA MAMLAKAT VALYUTA SIYOSATINING AHAMIYATI VA O`ZBEKISTON RESPUBLIKASINING XALQARO

MOLIYA MUNOSABATLARIDAGI ISHTIROKI ………….. 77

1. 
   O‘zbekiston respublikasi valyuta siyosatining asosiy jihatlari, valyuta siyosati doirasidagi amalga oshirilgan ishlar tahlili ……… ₇₇
   
2. 
   O`zbekiston Respublikasi — xalqaro moliya munosabatlarning
   

faol ishtirokchisi …………………………………..……………... ₉₂
III bob bo‘yicha xulosa..................................................................... 96
XULOSA VA TAKLIFLAR...................................................…… 99
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………….. 107
KIRISH


Mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi. Har qanday mamlakatda valyuta muomalasining haddan ziyod ma‘muriy tartibga solinishi alohida tarmoqlar va xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar uchun imtiyoz hamda preferentsiyalarning kamsamarali tizimini asossiz ravishda shakllantirishga yo‘l ochadi. Biznes yuritishda teng bo‘lmagan shart-sharoitlar vujudga kelishi esa raqobatning bozor tamoyillari buzilishiga olib keladi. Xorijiy investitsiyalarni jalb etish, tovarlar va xizmatlar eksportini oshirish, umuman, mamlakat iqtisodiy rivojlanishida to‘sqinlik qiluvchi omilga aylanadi. Bunday holat respublikamiz uchun ham yot emas edi. Lekin hozirgi kunda valyuta siyosati hamda tashqi savdo faoliyati sohasini takomillashtirish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlarni alohida e‘tirof etish joiz. Aytish kerakki, davlatimiz rahbarining 2017 yil 2 sentyabrdagi ―Valyuta siyosatini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida‖¹gi Farmoni bunda dasturilamal bo‘lib xizmat qilayapti. Avvalo, mazkur hujjat 2017 — 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasiga muvofiq va valyuta sohasini tartibga solishning bozor mexanizmlarini joriy etish, respublika eksport salohiyatini yuksaltirishni rag‘batlantirish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilish, mahalliy ishlab chiqaruvchilarning bozorlardagi raqobatdoshligini oshirish, mamlakatimizda ishbilarmonlik muhitini yaxshilash maqsadida qabul qilinganini ta‘kidlash o‘rinlidir. Farmon kuchga kirgach, uning tub mohiyatiga tushunib yetmagan odamlar orasida
―Endi hamma narsa qimmat bo‘larkan‖, ―AQSh dollarining kursi oshadimi?‖, ―Yana almashtirish shoxobchalarida navbatlar ko‘payadi‖, ―Qora bozor yo‘q bo‘ladimi, bundan oddiy aholi zarar ko‘rmaydimi?‖, ―Milliy valyutamizning taqdiri nima bo‘ladi?‖ degan turli mish-mishlaru taxminlar tug‘ildi.


¹ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 02.09.2017 yil ―Valyuta siyosatini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida‖ gi PF-5177-sonli Farmoni. Ushbu Farmon ―Xalq so‘zi‖ gazetasining 2017-yil 5-sentabrdagi 176 (6870)-sonida e‘lon qilingan.
Lekin ularning barchasi haqiqatdan ancha yiroq gap-so‘zlar edi. Sababi, Markaziy bank 2017 yil 4 sentyabrda AQSh dollarining bozor mexanizmlariga muvofiq shakllantirilgan rasmiy kursini o‘rnatdi. Bunda nimaga tayanildi? Bozor kursi talab hamda taklif mutanosibligidan kelib chiqadi. Shu bois bozor to‘laqonli ishlay boshlaganidan keyingina bozor kursi qanday bo‘lishi aytilishi lozim. Endi Markaziy bank tomonidan, avvalgidek, maqsadli devalvatsiyaning amalga oshirilishi siyosati bir oz o‘zgaradi. Natijada, asosan, eng yirik bitimlar tuziladigan birja va banklardagi oldi-sotdi kurslari asos qilib olingan holda, bozor mexanizmidagi real talab hamda taklifdan kelib chiqilgan kurs belgilanadi. Bunda dastlabki oylarda xorijiy valyutaga nisbatan talab foydasini to‘liq repatriatsiya qila olmayotgan tashkilotlar hisobiga yuqori bo‘lishi kutiladi. Bu — kurs oshishi mumkin, degani. Biroq agar xorijiy valyutaga bo‘lgan talab yetarlicha taklif bilan qondirilsa, ozgina vaqt o‘tib, o‘z-o‘zidan tabiiy, bozor mexanizmiga asoslangan barqaror bozor kursi amal qila boshlaydi. Bozor kursi yaxshigina tebranishi ham mumkin. Chunki talab va taklif turli omillar ta‘sirida o‘zgarishdan xoli emas. Talab hamda taklif mutanosibligi o‘zgarishiga qarab esa kurs tebranadi. Markaziy bank faqatgina keskin tebranishlar bo‘lmasligi uchun aralashishi mumkin. Yana bir e‘tiborli holat. Markaziy bank 2017 yil 5 sentyabrdan boshlab chet el valyutalarining so‘mga nisbatan kursini belgilashda Qozog‘iston, Qirg‘iziston, - Tojikiston, Turkmaniston va hatto, Afg‘oniston milliy valyutalarini ham kiritdi. Ilgari mazkur valyutalarning so‘mga nisbatan rasmiy kursi belgilanmas, hatto, ularda eksport-import shartnomalari tuzilishiga ham yo‘l qo‘yilmasdi. Bu bir qarashda juda arzimas holatdek tuyulishi mumkin. Biroq buning negizida juda katta ramziy ma‘no hamda ishoralar bor. Ya‘ni shu orqali qo‘shni mamlakatlar bilan savdo-sotiq munosabatlari rivojlanadi.