Moliyaviy hisobot auditi

Haqqoniy qiymati bo’yicha hisobga olinadigan aktivlar
20 
MHXSlar ayrim aktivlarni haqqoniy qiymat yoki qayta baholangan qiymat 
bo’yicha hisobga olinishini talab etadi yoki ruxsat qiladi (masalan, BHXS 16 “Asosiy 
vositalar”, BHXS 38 “Nomoddiy aktivlar”, BHXS 40 “Investitsion mulk” va MHXS 9 
“Moliyaviy instrumentlar” ga qarang). Ba’zi mamlakatlarda, aktivning haqqoniy 
qiymatigacha qayta baholanishi yoki boshqacha tarzda qayta hisoblanishi joriy davr uchun 
soliq solinadigan foydaga (soliq zarariga) ta’sir qiladi. Natijada, aktivning soliq bazasi 
o’zgaradi va hech qanday vaqtinchalik farq yuzaga kelmaydi. Boshqa mamlakatlarda, 
aktivning qayta baholanishi yoki boshqacha tarzda qayta hisoblanishi ushbu qayta baholash 
yoki qayta hisoblash amalga oshirilgan davrda soliq solinadigan foydaga (soliq zarariga) 
ta’sir qilmaydi, buning natijasida, aktivning soliq bazasi o’zgarmaydi. Bunga qaramasdan, 
aktiv balans qiymatining kelajakda qoplanishi soliq solinadigan iqtisodiy naf tadbirkorlik 
sub’ekti tomonidan olinishiga olib keladi, hamda soliq maqsadlarida chegirib tashlanadigan 
summa ushbu iqtisodiy nafning summasidan farq qiladi. Qayta baholangan aktivning balans 
qiymati va uning soliq bazasi orasidagi farq vaqtinchalik farq bo’lib, u muddati uzaytirilgan 

---

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITI” FANIDAN MUSTAQIL TA`LIM MASHG’ULOTLAR 
MAVZULARI
166 
soliq majburiyati yoki aktivni yuzaga keltiradi. Bu quyidagi shartlar mavjud bo’lganida ham 
to’g’ri bo’ladi:
(a) 
tadbirkorlik sub’ektining aktivni sotish niyati bo’lmaganida. Bunday hollarda, 
aktivning qayta baholangan balans qiymati ushbu aktivdan foydalanish orqali qoplanadi, bu 
esa kelgusi davrlarda chegirilishi mumkin bo’lgan eskirish summasidan oshadigan soliq 
solinadigan daromadni hosil qiladi; yoki 
(b) 
agar aktivning chiqib ketishidan olinadigan tushumlar unga o’xshash aktivlarga 
sarmoya qilinganida kapital qiymati o’sishiga solinadigan soliqning muddati uzaytirilmasa. 
Bunday hollarda, aktiv sotilgan paytda yoki unga o’xshash aktivlardan foydalanilganida 
pirovardida soliq to’lanishi kerak bo’ladi. 
Gudvil
21 Biznes birlashuvida paydo bo’ladigan gudvil, quyidagi (a) bandda keltirilgan 
summaning (b) bandda keltirilgan summadan oshgan qiymati sifatida baholanadi:
(a) quyidagilarning yig’indisi: 
(i) MHXS 3 ga muvofiq baholanadigan va odatda sotib olish sanasidagi haqqoniy 
qiymatini aniqlashni talab qiladigan, sotib olinayotgan aktivlar evaziga o’tkazilgan tovon; 
(ii) MHXS 3 ga muvofiq sotib olinadigan tadbirkorlik sub’ektida nazorat kuchiga ega 
bo’lmagan har qanday ulushning tan olinadigan qiymati; va 
(iii) bosqichma-bosqich amalga oshirilgan biznes birlashuvida, sotib oluvchining sotib 
olinadigan tadbirkorlik sub’ektining kapitalidagi oldingi ulushining sotib olish sanasidagi 
haqqoniy qiymati. 
(b) 
MHXS 3 ga muvofiq baholanadigan aniqlanadigan sotib olingan aktivlardan qabul 
qilingan majburiyatlarning sotib olish sanasidagi ayirmasi. 
 
Ko’pgina soliq idoralari soliq solinadigan foydani hisoblashda gudvilning balans 
qiymatini chegiriladigan xarajat sifatida chegirib tashlashga ruxsat etmaydi. Bundan 
tashqari, bunday mamlakatlarda, shu’ba tadbirkorlik sub’ekti asosiy biznesini sotayotganda 
gudvilning qiymati ko’pincha soliq maqsadlarida chegirib tashlanishi mumkin emas. Bunday 
mamlakatlarda, gudvilning soliq bazasi nolga teng. Gudvilning balans qiymati va uning 
nolga teng bo’lgan soliq bazasi orasidagi har qanday farq kelgusida soliq solinadigan 
vaqtinchalik farq bo’lib xizmat qiladi. Biroq, mazkur Standart buning natijasida yuzaga 
keladigan muddati uzaytirilgan soliq majburiyatini tan olishga ruxsat qilmaydi, chunki gudvil 
qoldiq qiymat sifatida baholanadi va muddati uzaytirilgan soliq majburiyatining tan olinishi 
gudvilning balans qiymati oshib ketishiga olib keladi. 
21A 
Gudvilning dastlabki tan olinishidan kelib chiqqanligi sababdan tan olinmaydigan 
muddati uzaytirilgan soliq majburiyatining keyinchalik kamayishi, gudvilning dastlabki tan 
olinishidan yuzaga kelgan deb qaraladi, va, shuning uchun, 15(a) bandga muvofiq tan 
olinmaydi. Masalan, tadbirkorlik sub’ekti biznes birlashuvida soliq bazasi nolga teng bo’lgan 
gudvilni buxgalteriya hisobida 100ga teng qiymat bo’yicha aks ettirsa, 15(a) band 
tadbirkorlik sub’ekti tomonidan buning natijasida yuzaga keladigan muddati uzaytirilgan 
soliq majburiyati tan olinishini ta’qiqlaydi. Agar tadbirkorlik sub’ekti ushbu gudvil bo’yicha 
keyinchalik gudvilning qadrsizlanishidan kelgan 20ga teng zararni tan olsa, gudvilga tegishli 
bo’lgan kelgusida soliq solinadigan vaqtinchalik farqning summasi 100dan 80gacha 
kamayadi, buning natijasida tan olinmagan muddati uzaytirilgan soliqning qiymati ham 
kamayadi. Ushbu tan olinmagan muddati uzaytirilgan soliq majburiyatining bunday 
kamayishi gudvilning daslabki tan olinishidan kelib chiqadi deb hisoblanadi, va, shuning 
uchun, uning tan olinishi 15(a) bandga muvofiq ta’qiqlanadi.

---