Moliyaviy hisobot funksiyalari va ularning turlari reja: Moliyaviy hisobot va uning funksiyalari Moliyaviy hisobot turlari

2. Moliyaviy hisobot turlari

O‘z korxonalari uchun ma’lum davr bo‘yicha moliyaviy natijalar to‘g‘risida dastlabki hisobotlar, balans va pul oqimlari to‘g‘risida hisobotlarni tayyorlar ekanlar, menejerlar alohida rejalar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni nazorat qilishlari va firmaning moliyaviy mablag‘larga bo‘lgan umumiy ehtiyojini aniqlashlari kerak. Rejalashtirish jarayonida ushbu standart moliyaviy hisobotlar boshqa shablonlarga almashtirilishi mumkin. Ammo, standart hujjatlar – moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot va balansning asosiy afzalligi shundaki, ular bilan ishlaydiganlar, odatda, professional tayyorgarligi va maxsus ma’lumotga ega bo‘lganliklari tufayli mazkur hujjatlar bilan yaxshi tanish bo‘ladilar.
Moliyaviy hisobotlarning, asosan, uchta turiga bo’linadi(19-rasm).

19-rasm. Moliyaviy hisobot turlari

Moliyaviy hisobotlarning uchta turi nimadan iboratligini aniq tushuntirib berish uchun, misol tariqasida, “XYZ” korxonasiga tegishli bo‘lgan ma’lumotlardan foydalanamiz. Aytaylik, “XYZ” - bu 10 yil avval tashkil etilgan korxona. U kundalik ehtiyoj mollari ishlab chiqarish va ularni sotish bilan shug‘ullanadi.
Keyingi o‘rinlarida navbatma-navbat keltirilgan jadvallarda “XYZ” korxonasining balansi, bu korxona faoliyatining moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisoboti va uning pul oqimlari to‘g‘risidagi hisoboti keltirilgan. Ular dunyo taraqqiy etgan mamlakat-larining har qanday ishlab chiqarish korxonasi uchun xos. Quyida moliyaviy hisobotlarning har bir turi bilan batafsilroq tanishib chiqishni taklif etamiz.
Balans. Korxona balansi uning muayyan vaqt oralig‘idagi aktivlarini va majburiyatlarini aks ettiradi. Aktivlar va majburiyatlar o‘rtasidagi farq korxonaning sof qiymatini tashkil etadi. Uni, shuningdek, o‘z kapitali deb ham ataydilar. Korxonalarda sof qiymat aksiyadorlik kapitali qiymati deb ataladi.
Mamlakatimizdagi Buxgalteriya hisobi milliy standartlari (BHMS), AQShda esa qabul qilingan va buxgalteriya hisobi bo‘yicha xalqaro standartlarni aks ettiradigan Buxgalteriya hisobi yuritishning umumiy prinsiplari va qoidalariga (GAAP – generally accepted accounting principles) muvofiq korxona balansida aks etilgan aktivlar, majburiyatlar va xususiy kapital qiymati o‘zining boshlang‘ich qiymatiga (historical value) ko‘ra baholanishi kerak. Bu qoidalar Moliyaviy hisob Stanlartlari bo‘yicha Kengash (AQSh) tomonidan vaqti-vaqti bilan qayta ko‘rib chiqiladi va o‘zgartirishlar kiritiladi. Aksiyalari AQSh fond birjasida rasmiy sotuvga qo‘yilishini istagan har qanday xorijiy va Amerika korxonasi hisobotlarni mazkur buxgalteriya hisobi standartlari asosida olib borishi va Qimmatli qog‘ozlar va birjalar bo‘yicha komissiyaga (SEC) moliyaviy hisobot taqdim etgan holda, o‘z faoliyati yuzasidan muntazam hisobot berishi kerak.
7-jadvalda “XYZ” korxonasining turli davrlar, misol uchun, 2018-yil va 2019-yil oxiriga balansi keltirilgan. Keling, avval 2019-yil 31-dekabr holatiga, ya’ni 2020-yil boshiga tuzilgan balansni ko‘rib chiqamiz.