Монетар сиёсат: ислоҳотлар талаб этилади

Депозит сиёсатнинг роли
МБнинг монетар сиёсати депозитлар билан бамисоли шуғулланмайди ҳам – бу ҳол тижорат банкларининг хос ҳуқуқи. Улар мижозлар банк ҳисобрақамларидаги маблағларининг бўш қолдиқларидан бепул фойдаланиш ҳуқуқига эгалар. Бундан банклар манфаатдорлар – муддатли депозитлар бўйича бўлганидек ҳисобрақамлардаги қолдиқлар учун фоизларни тўлаш керак эмас. Лекин ҳисобрақамлардаги пуллардан кредит ресурслари сифатида эркин фойдаланишлари мумкин.
Агар юридик шахсларга банклардаги ўз ҳисобрақамларидан нақд пулларини чекланмаган миқдорда олишга рухсат берилганида эди, зеро бу уларнинг ўз пулларидир, тижорат банклари мижозларнинг бўш пулларини тўлов эвазига жалб этишга мажбур бўлардилар. Қонунчилик аввал-бошдан тижорат банклари тарафига туриб, ҳисобрақам эгаларининг нақд маблағлардан фойдаланиш имкониятини чеклайди. Иқтисодиётда пул айланмасининг асосий қисми юридик шахслар ўртасида амалга оширилади.
Бироқ, агар юридик шахсларнинг бўш маблағларига фоизлар ҳисоблаб ёзилмаса, уларнинг «харид қобилияти»ни инфляция «еб боради». Бунга йўл қўймаслик учун юридик шахслар турлича йўллар билан ўзларининг бўш маблағларини нақд пулга айлантиришга ва уларни қатъий валютада сақлашга мажбур бўладилар. Чет эл валютасига талабнинг доимий ошиб туришининг сабаби ана шундадир, уни депозит сиёсатини ўзгартирмасдан ўзгартириб бўлмайди.
Депозит сиёсатини ўзгартириш таклифига одатда, «тижорат банкларида шундоқ ҳам кредит ресурслари етишмайди, вазият янада оғирлашади» деб жавоб берилади. Бундай далил банклар тўлақонли бозор тузилмаларига айланмаганлигидан далолат беради холос. Улар зўрға иқтисодиётда ўз ўрнига эга бўлишга муваффақ бўлишяпти. Бугунги иқтисодиёт режали эмас, аммо уни ҳали бозор иқтисодиёти деб ҳам бўлмайди. Бироқ агар бозор тамойиллари пул соҳасида ишламаётган бўлса, бошқа секторлар ҳақида гапиришга ҳожат бормикан?
Юридик шахсларнинг нақд ва нақдсиз пулларга эҳтиёжи реал иқтисодиёт эҳтиёжлари билан мувозанатлаштирилишига фақат нормал депозит сиёсат амалга оширилаётганда эришиш мумкин.